کد مطلب:544 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:615
احکام خمس
هبه، هدیه، جایزه بانكی، مهر و ارث
س 851: آیا هبه و هدیه عید (عیدی) خمس دارد؟
هبه و هدیه خمس ندارد، هر چند احوط این است كه اگر از مخارج سال زیاد بیاید، خمس آن پرداخت شود.
س 852: آیا به جایزه هایی كه توسط بانكها و صندوق های قرض الحسنه به افراد پرداخت می شود، خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
خمس در جایزه ها و هدیه ها واجب نیست.
س 853: آیا مبالغی كه بنیاد شهید به خانواده های شهدا می پردازد، به مازاد از مخارج سال آن، خمس تعلق می گیرد؟
چیزی كه بنیاد شهید به خانواده های عزیز شهدا هدیه می كند، خمس ندارد.
س 854: آیا نفقه ای كه شخصی از طرف پدر یا برادر یا یكی از اقوام دریافت می كند، هدیه محسوب می شود یا خیر؟ در صورتی كه نفقه دهنده خمس اموال خود را نپردازد، آیا بر نفقه گیرنده پرداخت خمس آنچه كه از او می گیرد، واجب است؟
تحقق عنوان هبه و هدیه تابع قصدِ دهنده است و تا نفقه گیرنده یقین نداشته باشد كه مالی كه به او داده می شود، متعلق خمس است، پرداخت خمس آن واجب نیست.
س 855: به دخترم یك واحد مسكونی به عنوان جهیزیه عروسیش داده ام، آیا این واحد مسكونی خمس دارد؟
اگر هبه واحد مسكونی كه به دخترتان بخشیده اید، عرفا مطابق شأن شما محسوب شود، و در بین سال خمسی بخشیده باشید، دادن خمس آن واجب نیست.
س 856: آیا جایز است كه انسان مالی را قبل از گذشت یك سال بر آن، به همسرش هدیه دهد، با آنكه می داند وی آن مال را برای خرید خانه در آینده و یا مخارج ضروری، ذخیره خواهد كرد؟
این كار جایز است و مالی كه به همسرتان بخشیده اید، اگر به مقداری باشد كه عرفا مناسب شأن شما و افراد مانند شماست و بخشش صوری و به قصد فرار از خمس هم نباشد، خمس ندارد.
س 857: زن و شوهری برای اینكه خمس به اموال آنها تعلق نگیرد، قبل از رسیدن سال خمسی شان، اقدام به هدیه كردن سود سالانه خود به یكدیگر می كنند، امیدواریم حكم خمس آنها را بیان فرمائید.
با این گونه بخشش كه صوری و برای فرار از خمس است، خمسِ واجب از آنان ساقط نمی شود.
س 858: شخصی برای رفتن به حج استحبابی مبلغی را به حساب سازمان حج واریز كرده، ولی قبل از تشرف به زیارت خانه خدا، فوت نموده است، این مبلغ چه حكمی دارد؟ آیا مصرف كردن آن در نیابت از حج میت واجب است؟ آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
فیش حج كه در قبال مبلغی كه به حساب سازمان حج واریز كرده، دریافت نموده، به قیمت فعلی اش از تركه میت محسوب می شود، و میت اگر حج برذمه ندارد و وصیت به حج هم نكرده، صرف آن در حج نیابی برای میت واجب نیست، و پرداخت خمس مبلغ پرداختی بابت آن فیش اگر از پولی كه خمس به آن تعلق گرفته ولی پرداخت نشده باشد، در فرض سؤال واجب است.
س 859: باغ پدری از طریق بخشش یا ارث به پسرش منتقل شده است، آن باغ هنگام هدیه یا انتقال به او بابت ارث، قیمت زیادی نداشت، ولی در حال حاضر قیمت آن هنگام فروش با قیمت قبلی آن تفاوت زیادی كرده است، آیا به آن مقدار زیادی كه بر اثر افزایش قیمت حاصل شده، خمس تعلق می گیرد؟
ارث و هبه و پول فروش آنها خمس ندارد، هر چند قیمت آنها افزایش یافته باشد، مگر اینكه نگهداری آن به قصد تجارت و زیاد شدن قیمت باشد.
س 860: اداره بیمه مبلغی را بابت هزینه درمان به من بدهكار است و مقرر شده كه در همین روزها به من پرداخت شود، آیا به این مبلغ خمس تعلق می گیرد؟
خمس ندارد.
س 861: آیا به پولی كه از حقوق ماهیانه ام برای خرید لوازم ازدواج در آینده، پس انداز می كنم، خمس تعلق می گیرد؟
اگر عین پولی را كه بابت حقوق ماهیانه می گیرید، پس انداز می كنید، باید سر سال خمس آن پرداخت شود، مگر آنكه بخواهید در خلال دو سه ماه آینده صرف خرید لوازم ضروری ازدواج نمائید و با پرداخت خمس آن نتوانید باقیمانده لوازم مورد حاجت را تهیه كنید.
س 862: در كتاب «تحریر الوسیله» آمده است كه مهریه زن خمس ندارد و فرقی بین مهریه مدت دار و بدون مدت گذاشته نشده است، امیدواریم آن را توضیح فرمائید.
در عدم وجوب خمس مهریه فرقی بین مهریه مدت دار و بدون مدت و بین پول نقد و كالا وجود ندارد.
س 863: دولت در ایام عید به كارمندان خود اجناسی را به عنوان عیدی داده كه مقداری از آن تا سر سال باقی مانده است. با توجه به اینكه عیدی كارمندان خمس ندارد، ولی چون ما در برابر این اجناس مقداری پول پرداخت كرده ایم، لذا آنچه به ما داده می شود هدیه به معنای دقیق آن نیست، بلكه با قیمت كمتری در برابر عوض داده شده است، آیا خمس آن مقدار از كالا كه در برابر آن پول پرداخت شده، باید داده شود؟ یا اینكه باید قیمت واقعی آن در بازار آزاد محاسبه و خمس آن پرداخت شود؟ و یا چون عیدی است، هیچگونه خمسی ندارد؟
در فرض مذكور نظر به اینكه قسمتی از اجناس در واقع از سوی دولت مجانی به كارمند داده می شود و در برابر قسمتی پول دریافت می كنند، فلذا از كالای باقیمانده به نسبت مقداری كه پول در برابر آن پرداخت نموده اید، واجب است كه خمس عین اجناس باقیمانده یا قیمت فعلی آن را بپردازید.
س 864: شخصی فوت نموده و هنگام حیات، خمسی را كه بر ذمه اش بوده در دفتر خود یادداشت كرده و تصمیم به پرداخت آن داشته است، در حال حاضر بعد از فوت وی همه افراد خانواده او به استثنای یكی از دخترانش از پرداخت خمس خودداری كرده و در تركه متوفّی برای مخارج خود و میت و غیر آن، تصرف می كنند، خواهشمندیم نظر خود را در رابطه با مسائل زیر بیان فرمائید:
1 - تصرف در اموال منقول و غیرمنقول متوفّی توسط داماد یا یكی از ورّاث او، چه حكمی دارد؟
2 - غذا خوردن داماد یا یكی از ورثه در خانه او چه حكمی دارد؟
3 - تصرفات قبلی این افراد در اموال میت و غذا خوردن آنها در خانه متوفّی چه حكمی دارد؟
اگر میّت وصیت كند كه مقداری از دارائی او به عنوان خمس پرداخت شود یا ورثه یقین پیدا كنند كه وی مقداری خمس بدهكار است، تا وصیت میت و یا خمسی را كه بر عهده دارد از ما ترك او ادا نكنند، نمی توانند در تركه او تصرف نمایند، و تصرفات آنان قبل از عمل به وصیت وی یا پرداخت دین او، نسبت به مقدار وصیت یادین در حكم غصب است و نسبت به تصرفات قبلی نیز ضامن هستند.
--------------------------------------------------------------------------------
قرض، حقوق ماهیانه، بیمه، و بازنشستگی
س 865: آیا بر كارمندانی كه گاهی مقداری مال از مخارج سالانه آنها زیاد می آید، با توجه به اینكه بدهی های نقدی و قسطی دارند، خمس واجب است؟
اگر بدهی بر اثر قرض كردن در طول سال برای مخارج همان سال یا خرید بعضی از مایحتاج سال به صورت نسیه باشد، در صورتی كه بخواهد دین خود را از منافع همان سال ادا نماید، مقدار دین از باقیمانده درآمد آن سال استثنا می شود، و در غیر این صورت، تمام درآمد باقیمانده خمس دارد.
س 866: آیا قرضی كه برای حج تمتع گرفته می شود باید خمس آن داده شده باشد و بعد از پرداخت خمس، باقیمانده آن برای مخارج حج پرداخت شود؟
مالی كه قرض گرفته می شود، خمس ندارد.
س 867: من در خلال پنج سال مبلغی را به بنیاد مسكن جهت گرفتن زمینی به امید تأمین مسكن پرداخت كردم، ولی تاكنون تصمیمی برای واگذاری زمین گرفته نشده است، لذا تصمیم دارم، آن مبالغ را از بنیاد مسكن باز پس بگیرم، با توجه به اینكه قسمتی از آن را قرض گرفته ام و قسمتی را هم از فروش فرش خانه ام و باقیمانده آن را هم از حقوق همسرم كه معلّم است، تهیه كرده ام، امیدوارم به دو سؤال ذیل پاسخ فرمائید.
1 - اگر بتوانم مبلغ مزبور را پس بگیرم و آن را فقط برای تهیه مسكن (زمین یا خانه) مصرف كنم، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
2 - چه مقدار خمس به آن تعلق می گیرد؟
در فرض مرقوم كه پول از راه هدیه یا قرض یا فروش لوازم زندگی تهیه شده، خمس آن واجب نیست.
س 868: چند سال پیش از بانك وام گرفته و آن را به مدت یك سال به حساب بانكی ام واریز كردم، و بدون آنكه موفق به استفاده از آن وام شوم، هر ماه قسط آن را می پردازم، آیا به این وام، خمس تعلق می گیرد؟
خمس آن مقدار از وام مزبور كه اقساط آن را تا سر سال خمسی از منفعت كسب خود پرداخت كرده اید، واجب است.
س 869: اینجانب مبالغی به خاطر ساختمان منزل بدهكار هستم و این بدهكاری تا دوازده سال طول خواهد كشید، خواهشمندم مرا در رابطه با موضوع خمس راهنمائی فرمائید كه آیا این بدهی از درآمد سال استثناء می شود؟
اقساط بدهی ساخت مسكن و مانند آن را هر چند می توان از درآمد كسب همان سال پرداخت نمود، ولی در صورت عدم پرداخت، از در آمد آن سال استثنا نمی شود، بلكه به باقیمانده درآمد سر سال خمسی، خمس تعلق می گیرد.
س 870: كتابهایی كه دانشجو از مال پدر خود یا از وامی كه دانشگاه به دانشجویان می دهد، می خرد و منبع درآمدی هم ندارد، آیا خمس دارد؟ در صورتی كه بداند پدر خمس پول كتابها را نداده، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
كتابهایی كه با پول وام و یا با پولی كه پدر به او بخشیده، خریده شده است، خمس ندارد مگر آنكه یقین داشته باشد كه عین پولی كه پدر به او بخشیده، متعلق خمس است كه در این صورت پرداخت خمس آن واجب است.
س 871: اگر شخصی مبلغی را قرض بگیرد و نتواند آن را قبل از آن سال ادا كند، آیا پرداخت خمس آن بر عهده قرض دهنده است یا قرض گیرنده؟
بر قرض گیرنده خمس مال قرضی واجب نیست، ولی قرض دهنده اگر مال قرضی را از درآمد سالیانه كارش و قبل از پرداخت خمس آن قرض داده است، در صورتی كه بتواند تا آخر سال قرضش را از بدهكار بگیرد، واجب است كه هنگام رسیدن سال خمسی اش خمس آن را بپردازد، و اگر نتواند قرض خود را تإ؛ه ه پایان سال بگیرد، فعلا پرداخت خمس آن واجب نیست، لیكن هر وقت آن را وصول كرد باید خمس آن را بدهد.
س 872: افراد بازنشسته كه همچنان حقوق ماهیانه دریافت می كنند، آیا باید خمس حقوقی را كه در طول سال دریافت می كنند، بپردازند؟
مبالغی كه از حقوق زمان اشتغال كسر نموده اند و پس از بازنشستگی، ماهانه می پردازند، درصورتی كه از مخارج سال اضافه بیاید، پرداخت خمس آن واجب است.
س 873: اسیرانی كه به پدر و مادر آنان از طرف جمهوری اسلامی در طول مدت اسارت، حقوق ماهیانه پرداخت شده و در بانك پس انداز گشته است، آیا با توجه به اینكه آقایان اسراء اگر دسترسی به آن پول داشتند، آن را مصرف می كردند، به مال مزبور خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
پول مذكور خمس ندارد.
س 874: من به شخصی مبلغی پول بدهكارم، اگر سر سال برسد وطلبكار قرض خود را مطالبه نكند و مقداری از درآمد سالانه كه با آن می توانم قرض خود را ادا كنم، نزد من موجود باشد، آیا این بدهی از درآمد سالانه استثناء می شود یا خیر؟
بدهی اعم از اینكه بر اثر قرض گرفتن باشد و یا بر اثر خرید نسیه لوازم خانگی، اگر به خاطر تأمین مخارج سالانه زندگی همان سال درآمد باشد اگر بخواهد پرداخت نماید، از درآمد سال كسر می شود، ولی اگر برای بدهی های سالهای قبل باشد، هر چند مصرف در آمد سالانه برای پرداخت آن جایز است، ولی اگر تا پایان سال پرداخت نشود از درآمد سالانه استثنا نمی شود.
س 875: آیا خمس بر كسی كه مالی در حساب سالانه اش باقی مانده، و در حالی سال خمسی اش رسیده كه بدهكار است، با توجه به اینكه چند سال برای پرداخت قرضش فرصت دارد، واجب است؟
بدهی پرداخت نشده چه بدون مدت باشد و چه مدت دار، از درآمد سالانه استثنا نمی شود، مگر این كه برای تأمین هزینه های سال درآمد باشد كه از درآمد آن سال مقداری را كه می خواهد صرف بدهی خود كند، استثنا می شود و به معادل آن از درآمد سالانه، خمس تعلق نمی گیرد.
س 876: آیا به مالی كه شركت های بیمه بر اساس قرارداد برای جبران خسارت به بیمه شده پرداخت می كنند، خمس تعلق می گیرد؟
پولی كه شركتهای بیمه به فرد بیمه شده پرداخت می كنند، خمس ندارد.
س 877: در سال گذشته مبلغی را قرض گرفته و با آن زمینی خریدم به این امید كه افزایش قیمت پیدا كند و بعد از فروش آن و خانه مسكونی فعلی ام، مشكل مسكن خود را در آینده حل كنم، اكنون سال خمسی من فرا رسیده، سؤال من این است كه آیا می توانم آن بدهی را از منفعت كسب سال گذشته ام كه خمس به آن تعلق گرفته، استثنا كنم یا خیر؟
با فرض این كه قرض مزبور جهت خرید زمین برای فروش آن در آینده بوده است، از منفعت كسب سالی كه در آن قرض گرفته اید، استثناء نمی شود، و پرداخت خمس درآمد سالانه كسب كه از مخارج آن سال زیاد آمده، واجب است.
س 878: من از بانك مقداری وام گرفتم كه وقت پرداخت آن بعد از تاریخ سال خمسی ام فرا می رسد و می ترسم كه اگر آن مبلغ را امسال نپردازم، سال آینده قادر به ادای آن نباشم، تكلیف من هنگام رسیدن سال خمسی ام در رابطه با پرداخت خمس چیست؟
اگر درآمد سال را پیش از پایان آن در پرداخت قرض خود مصرف كنید و قرض هم برای افزایش سرمایه نباشد، خمس ندارد، ولی اگر قرض برای افزایش سرمایه باشد و یا قصد پس انداز درآمد سالانه را داشته باشید، پرداخت خمس آن بر شما واجب است.
س 879: معمول است كه برای اجاره خانه مقداری پولِ پیش پرداخت می كنند، اگر این پول از منابع كسب باشد، و چند سال در نزد صاحب خانه بماند آیا پس از دریافت بلافاصله باید خمس آن پرداخت شود و در صورتی كه بخواهد با همان پول در جای دیگر منزل اجاره كند، چطور؟
مادامی كه به این پول برای اجاره منزل نیاز دارد خمس ندارد.
--------------------------------------------------------------------------------
فروش خانه، وسائل نقلیه و زمین
س 880: آیا به خانه ای كه قبلا با مالی كه خمس آن داده نشده، ساخته شده، خمس تعلق می گیرد؟ بر فرض وجوب پرداخت خمس، آیا خمس بر اساس قیمت فعلی محاسبه می شود یا قیمت زمان ساخت آن؟
اگر خانه از درآمد بین سال برای زندگی و سكونت ساخته شده و پس از سكونت در آن به فروش رفته است، پول فروش آن خمس ندارد، ولی اگر از درآمدی كه سال بر آن گذشته، ساخته شده است، خمس پولی كه در ساخت آن هزینه شده، باید پرداخت شود.
س 881: مدتی قبل آپارتمان مسكونی خود را فروختم. این معامله هم زمان با رسیدن سال خمسی من بود و چون خود را موظف به ادای حقوق شرعی می دانم، بر اثر شرایط خاص زندگی ام در این رابطه با مشكل مواجه شده ام، امیدوارم مرا در این رابطه راهنمائی فرمائید.
اگر خانه مسكونی فروخته شده را با پولی كه خمس نداشته و یا با درآمد بین سال خریده اید، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.
س 882: خانه نیمه سازی در یكی از شهرها دارم كه به علت سكونت در ساختمان های دولتی نیازی به آن ندارم، لذا قصد دارم آن را فروخته و با پول آن ماشینی برای استفاده شخصی بخرم، آیا به پول آن خمس تعلق می گیرد؟
اگر خانه مزبور را از درآمدسالانه و در بین سال به قصدسكونت در آن ساخته یا خریده اید، و در همان سال آن را فروخته اید پول فروش آن اگر درهمان سال فروش در مؤونه زندگی مصرف شود، خمس ندارد، و همچنین اگر بعد از سكونت در آن، درسال بعد آن را فروخته باشید، پول فروش آن خمس ندارد.
س 883: تعدادی درب پروفیلی برای خانه مسكونی ام خریداری كردم، ولی بعد از دو سال به علت عدم تمایل به استفاده، آنها را فروخته و پولش را به حساب شركت آلومینیوم واریز كردم تا به جای دربهای قبلی، به همان قیمت برای من دربهای آلومینیومی بسازد، آیا به آن پول خمس تعلق می گیرد؟
در فرض مرقوم، پول فروش آن خمس ندارد.
س 884: مبلغ صد هزار تومان به مؤسسه ای پرداخت نمودم تا در آینده زمین مسكونی به من تحویل دهد و الآن یك سال از آن می گذرد و از طرفی قسمتی از آن پول مال خودم است و قسمت دیگر را قرض كرده و مقداری از قرض را هم پرداخته ام، آیا به آن خمس تعلق می گیرد؟ مقدار آن چقدر است؟
اگر گرفتن زمین برای ساخت مسكن مورد نیاز متوقف بر پیش پرداخت مقداری از پول آن باشد، مبلغ پرداخت شده خمس ندارد، حتی اگر از درآمد كسب شما باشد.
س 885: اگر شخصی خانه خود را فروخته و پول آن را برای استفاده از سود آن در بانك بگذارد و سپس سال خمسی اش فرا برسد، چه حكمی دارد؟ و اگر این پول را برای خرید خانه ، پس انداز نماید، چه حكمی دارد؟
اگر خانه را از درآمد سالانه شغلی و در اثنای همان سال برای سكونت و به حساب مخارج سالانه، ساخته یا خریده و بعد آن را فروخته باشد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.
س 886: آیا به اموالی كه به تدریج برای خرید خانه یا سایر مایحتاج زندگی پس انداز می شود، خمس تعلق می گیرد؟
اگر خرید مایحتاج زندگی برحسب وضع مالی شخص متوقف بر پس انداز درآمد سال باشد، و بنا دارد پس اندازها را در آینده نزدیك مثلا دو سه ماه دیگر، صرف خرید مایحتاج زندگی نماید، خمس ندارد.
س 887: چند سال پیش ماشینی خریدم كه در حال حاضر فروش آن به چندین برابر قیمت ممكن است، با توجه به اینكه پول خرید آن، مخمس نبوده است، و در صورت فروش و گرفتن قیمت فعلی آن، می خواهم خانه ای برای سكونت بخرم، آیا به مجرد دریافت پول، همه آن خمس دارد یا فقط به پولی كه با آن ماشین را خریده ام، خمس تعلق می گیرد و مقدار باقیمانده كه همان مقدار افزایش قیمت ماشین است، جزء درآمد سال فروش ماشین محسوب می شود كه اگر تا پایان سال فروش در مخارج زندگی مصرف نشود، خمس به آن تعلّق می گیرد؟
اگر ماشین جزء مؤونه شما باشدو آن را از درآمدبین سال جهت استفاده شخصی زندگی خریده باشید، پول فروش آن خمس ندارد. ولی اگر ماشین را برای كار كردن خریده اید، در صورتی كه با مال قرضی یا نسیه خریده باشید، فقط خمس مالی كه برای ادای دین صرف كرده اید، واجب است، و اگر آن را با عین درآمدی كه خمس به آن تعلق گرفته ولی پرداخت نشده، خریده اید، باید خمس تمام پول فروش آن را بپردازید.
س 888: من مالك خانه بسیار محقری هستم، و به عللی تصمیم به خرید خانه دیگری گرفتم، ولی به علت بدهی مجبور به فروش ماشینی كه از آن استفاده می كردم و گرفتن مبلغی وام از بانك استان و صندوق قرض الحسنه شهرمان شدم تا بتوانم پول خانه را بپردازم، با توجه به اینكه ماشین را قبل از تاریخ سال خمسی ام فروخته و پول آن را برای پرداخت مقداری از بدهی هایم مصرف كرده ام، آیا به پول حاصل از فروش ماشین خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
در فرض سؤال، پول حاصل از فروش ماشین خمس ندارد.
س 889: خانه، ماشین و لوازم مورد نیاز انسان یا خانواده او كه از درآمد سال خریده شده است، اگر در اثر ضرورت و یا به منظور تبدیل به جنس بهتر فروخته شود، از جهت خمس چه حكمی دارد؟
پول حاصل از فروش چیزی كه از مؤونه بوده، خمس ندارد.
س 890: اگر خانه یا ماشین یا غیر آنها از احتیاجات زندگی با پولی كه خمس آن پرداخت شده، جهت استفاده شخصی نه به قصد استفاده از آنها برای فروش یا تجارت خریداری شده و سپس به علتی فروخته شود، آیا به اضافه قیمت آنها كه بر اثر افزایش قیمت بازار بوده، خمس تعلق می گیرد؟
سود حاصل از افزایش قیمت در فرض سؤال، خمس ندارد.
--------------------------------------------------------------------------------
گنج، غنیمت و مال حلال مخلوط به حرام
س 891: نظر حضرتعالی درباره گنجی كه افراد در زمینی كه مالك آن هستند، پیدا می كنند، چیست؟
میزان در این گونه امور مقررات نظام جمهوری اسلامی است.
س 892: اگر مقداری سكه نقره كه تاریخ آن به حدود صد سال پیش بر می گردد، از زیر خاك ساختمان ملكی شخصی پیدا شود، آیا این سكه ها متعلق به مالك فعلی آن ساختمان مانند وارث قانونی یا خریدار است یا خیر؟
حكم گنج را دارد كه قبلا بیان شد.
س 893: شبهه زیر برای ما مطرح شده است:
با توجه به اینكه خمس معادن استخراج شده در این زمان نیز واجب است، زیرا وجوب خمس معادن نزد فقهای گرانقدر از احكام مسلم است، حكم معادنی كه دولت آن را استخراج می كند با التفات به اینكه مجرد اقدام دولت به انفاق آن میان مسلمانان بلاد اسلامی مانع از وجوب خمس نیست چیست؟ زیرا استخراج معادن یا توسط حكومت بالاصالة صورت می گیرد و آن را به مصرف ملت می رساند، در این حالت دولت مانند شخصی است كه اقدام به استخراج معادن نموده و سپس آنها را به شخص دیگری می بخشد یا هدیه می دهد و یا بر او تصدق می كند، در هر صورت اطلاق ادله خمس شامل این فرض نیز می شود زیرا دلیلی بر تقیید وجود ندارد، و یا اینكه حكومت به وكالت از ملت، معادن را استخراج می كند كه در این صورت در واقع استخراج كننده خود ملت است، در این فرض پرداخت خمس بر موكل واجب است، و یا اینكه حكومت با ولایت بر ملت، معادن را استخراج می نماید كه در این حالت استخراج كننده یا خود ولی است یا اینكه مانند نیابت است كه بر اساس آن در واقع مولیّ علیه استخراج كننده است، به هر حال دلیلی بر خروج معادن از عمومات خمس نداریم، همانگونه كه خود معدن اگر به حد نصاب برسد، متعلق خمس است و مثل سایر درآمدهای شغلی نیست كه با مصرف كردن یا هبه آن، جزء مؤونه سال محسوب گردد و از وجوب خمس استثنا شود، نظر حضرتعالی درباره این مسأله مهم چیست؟
از شرائط وجوب خمس در معادن این است كه شخص یا اشخاصی با مشاركت با یكدیگر آن را استخراج كنند، مشروط بر اینكه سهم هر یك به حد نصاب برسد و آنچه استخراج شده، ملك آنها شود، و معادنی كه دولت استخراج می كند، نظر به اینكه ملك خاص شخص یا اشخاص نیست، بلكه ملك جهت است لذا شرط وجوب خمس را دارا نیست و در نتیجه جائی برای وجوب خمس بر دولت و حكومت باقی نمی ماند، و این استثنائی بر وجوب خمس در معدن نیست. بله، معادنی كه توسط شخص خاصی یا با مشاركت اشخاص با یكدیگر استخراج می شود، خمس در آن واجب است، مشروط بر اینكه آنچه آن شخص استخراج كرده و یا سهم هر یك از اشخاصی كه با مشاركت با یكدیگر اقدام به استخراج كرده اند، بعد از كم كردن هزینه های استخراج و تصفیه، به مقدار بیست دینار طلا یا دویست درهم نقره یا معادل قیمت یكی از آن دو باشد.
س 894: اگر مال حرامی با مال انسان مخلوط شود، آن مال چه حكمی دارد و چگونه حلال می شود و در صورت علم به حرمت یا عدم علم به آن وظیفه انسان چیست؟
اگر یقین به وجود مال حرام در اموالش دارد، ولی مقدار دقیق آن را نمی داند و صاحب آن را هم نمی شناسد، راه حلال كردن آنها این است كه خمس آن را بپردازد، ولی اگر شك در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چیزی بر عهده او نیست.
س 895: قبل از رسیدن سر سال خمسی ام، مبلغی پول به شخصی قرض دادم، آن فرد قصد داشت آن پول را به كار بیندازد و سود آن بین ما بالمناصفه تقسیم شود، با توجه به اینكه آن مال در حال حاضر در دست من نیست و خمس آن را هم نپرداخته ام، نظر حضرتعالی در این باره چیست؟
اگر آن مال را قرض داده اید و سر سال خمسی قابل وصول نیست، فعلا خمس آن بر شما واجب نیست، بلكه هنگامی واجب می شود كه آن را دریافت كنید، ولی در این صورت شما حقی در سود حاصل از كار قرض گیرنده ندارید، و اگر چیزی از او مطالبه نمائید، ربا و حرام است، و اگر آن مال را به عنوان سرمایه مضاربه به او داده اید، بر اساس قرارداد، در سود آن شریك هستید و واجب است كه خمس سرمایه را بپردازید.
س 896: من در بانك كار می كنم، برای شروع به كار از روی اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانك به ودیعه گذاشتم، این مبلغ به اسم خودم و در یك حساب بلند مدت است كه هر ماه سود آن به من پرداخت می شود، آیا پرداخت خمس این مال كه درحساب بانكی گذاشته شده واجب است؟ قابل ذكر است كه این پول به مدت چهار سال است كه در بانك گذاشته شده است.
اگر پس گرفتن این مبلغ در حال حاضر ممكن نیست تا آن را پس نگرفته اید، خمس آن واجب نیست. ولی سود سالانه آن در زائد بر مؤونه سال خمس دارد.
س 897: روشی برای سپرده گذاری اموال در بانك ها وجود دارد كه براساس آن هیچگاه پول به دست استفاده كننده نمی رسد، ولی به حساب او در بانك طبق شماره معینی واریز می شود، آیا به این اموال خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
اگر مالی را كه نزد بانك به ودیعه گذاشته اید از منافع كسب شما باشد و هنگام رسیدن سال خمسی گرفتن آن مبلغ از بانك برای شما ممكن باشد، واجب است خمس آن در سر سال خمسی، پرداخت شود.
س 898: آیا خمس مالی كه مستأجر به عنوان رهن به مؤجر می دهد، بر عهده مستأجر است یا مؤجر؟
اگر از منفعت كسب مستأجر باشد، بر او واجب است كه بعد از گرفتن آن از مؤجر، خمس آن را بپردازد، مگر آنكه برای اجاره در جای دیگر به آن نیاز داشته باشد كه در این صورت پس از رفع نیاز، باید خمس آن را بپردازد، و خمس آن بر عهده مؤجر كه آن مال را به عنوان قرض می گیرد، واجب نیست.
س 899: حقوق ماهیانه كارمندان كه پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخیر افتاده، آیا هنگام دریافت، جزء درآمدهای همان سال (سال دریافت) محسوب می شود و محاسبه خمس آن در سر سال خمسی واجب است یا اینكه به این مال اصلا خمس تعلق نمی گیرد؟
حقوق معوقه از درآمدهای سال دریافت آن محسوب می شود و در مقدار زائد بر مخارج آن سال، خمس واجب است.
--------------------------------------------------------------------------------
مؤونه
س 900: شخصی دارای كتابخانه ای شخصی است كه مدتی از آن كتابها استفاده می نموده است، فعلا چند سال است كه از آن استفاده نمی كند، ولی احتمال می دهد كه در آینده از آن بهره ببرد، آیا در مدتی كه از كتابها استفاده نمی كند، به آن خمس تعلّق می گیرد؟ و آیا در تعلّق خمس، فرقی بین اینكه خودش خریده باشد یا پدرش، وجود دارد؟
اگر كتابها در زمان خرید آن مورد نیاز او برای مراجعه و مطالعه بوده و مقدار آن هم مناسب شأن عرفی او باشد، خمس ندارد، حتی اگر پس از سال اول از آن استفاده نكند. همچنین اگر كتابها به او ارث رسیده و یا از طرف پدر و مادر و یا دیگران به او هدیه شده باشد، خمس به آن تعلّق نمی گیرد.
س 901: آیا به طلائی كه شوهر برای همسرش می خرد، خمس تعلّق می گیرد؟
اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن او باشد، از مؤونه سال محسوب می شود و خمس ندارد.
س 902: آیا به پولی كه برای خرید كتاب از نمایشگاه بین المللی كتاب در تهران قبل از تحویل آن پرداخت شده، ولی هنوز كتابها ارسال نشده است، خمس تعلّق می گیرد؟
اگر كتابهای مزبور، مورد نیاز و به مقدار متناسب با شأن عرفی شخص بوده و تهیه آن متوقف بر پیش پرداخت قیمت آن باشد، خمس ندارد.
س 903: اگر فردی زمین دومی كه مناسب شأن او و مورد نیاز جهت ساختمان مسكن برای عائله اوست داشته باشد، ولی در طول سال خمسی قدرت ساخت آن را ندارد و یا در یك سال نمی تواند آن را تكمیل كند، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟
در عدم وجوب خمس، در زمینی كه برای ساخت مسكن بدان نیاز دارد، فرقی بین اینكه یك قطعه باشد یا چند قطعه، و یا یك مسكن باشد یا چند مسكن، وجود ندارد، بلكه ملاك، صدق عنوان نیاز به آن به مقتضای موقعیت و شأن عرفی وی و همچنین وضع مالی او برای ساخت تدریجی آن است.
س 904: یك سرویس ظروف منزل وجود دارد، آیا استفاده از بعضی از آنها برای عدم تعلّق خمس به آن كافی است؟
معیار عدم تعلّق خمس به لوازم منزل، صدق عنوان نیاز به آن مطابق با شأن عرفی مناسب با انسان است، هرچند در طول سال از آن استفاده نشود.
س 905: اگر فرش و ظرفها اتفاقا در طول سال مورد استفاده قرار نگیرد، ولی برای استفاده میهمان به آنها نیاز باشد، آیا خمس در آنها واجب است؟
در فرض سؤال خمس در آنها واجب نیست.
س 906: با توجه به فتوای امام خمینی «قدس سره» در مسأله جهیزیه عروس كه دختر هنگام ازدواج به خانه شوهر می برد، اگر در منطقه ای رسم براین باشد كه خانواده داماد اقدام به تهیه و تأمین اثاثیه و لوازم خانه كنند و به مرور زمان و به تدریج به تهیه آن لوازم بپردازند و سال بر آنها بگذرد، چه حكمی دارد؟
اگر تهیه اساس و لوازم زندگی برای آینده، عرفا جزء مؤونه محسوب شود، خمس ندارد.
س 907: آیا استفاده از یك جلد از دوره كتابی كه از چندین جلد تشكیل شده (مانند وسائل الشیعه) باعث ساقط شدن خمس تمام آن دوره می شود یا اینكه باید از هر جلد كتاب یك صفحه خوانده شود؟
اگر مجموع آن دوره مورد نیاز باشد و یا خرید جلدی كه به آن احتیاج است متوقف بر خرید دوره كامل آن باشد، خمس ندارد، در غیر این صورت باید خمس مجلّداتی كه الآن مورد نیاز نیست، پرداخت شود، و مجرد خواندن یك صفحه از هر جلد كتاب، برای ساقط شدن خمس كافی نیست.
س 908: داروهایی كه از درآمد وسط سال خریده شده و پول آن توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می شود، اگر بدون فاسد شدن تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس به آن تعلّق می گیرد یا خیر؟
اگر خرید داروها جهت استفاده از آن در مواقع نیاز باشد و در معرض احتیاج هم باشد، خمس ندارد.
س 909: شخصی خانه ای برای سكونت ندارد و برای خرید مسكن یا تهیه مایحتاج زندگی، مالی را پس انداز كرده است، آیا این مبلغ خمس دارد؟
مال پس انداز شده از منفعت كسب اگر برای تأمین هزینه های زندگی باشد، سر سال خمسی، خمس دارد مگر این كه پس انداز برای تهیّه لوازم ضروری زندگی و یا تأمین هزینه های لازم باشد كه در این صورت اگر بعد از سال خمسی در آینده نزدیك (مثلا دو سه ماه پس از سال خمسی) در راه های مذكور مصرف شود، خمس ندارد.
س 910: همسر من قالی می بافد كه سرمایه آن متعلّق به خود ماست و برای تهیه آن قرض گرفته ایم، در حال حاضر قسمتی از فرش بافته شده است و از آنجا كه سال خمسی من به پایان رسیده، آیا پس از تمام شدن فرش و فروش آن برای تهیه احتیاجات خانه، به مقدار بافته شده خمس تعلق می گیرد یا خیر؟ سرمایه ما از جهت خمس چه وضعیتی دارد؟
پس از استثنای سرمایه كه قرض است از قیمت فروش قالی، باقیمانده جزء سود سال فروش محسوب می شود، بنابراین اگر در سالی كه بافت قالی تمام و فروخته شده، در مخارج زندگی مصرف شود، خمس ندارد.
س 911: تمام دارائی من ساختمان سه طبقه ای است كه هر طبقه آن دو اتاق دارد. در یك طبقه من زندگی می كنم و در دو طبقه دیگر فرزندانم سكونت دارند، آیا به این خانه در حال حیات من خمس تعلّق می گیرد یا اینكه بعد از وفات من خمس دارد تا به ورثه ام وصیت كنم كه بعد از مردنم خمس آن را بپردازند؟
ساختمان مورد سؤال خمس ندارد، البته كسی كه حساب سال نداشته است باید به نحوی مصالحه نماید.
س 912: خمس لوازم منزل چگونه محاسبه می شود؟
لوازمی كه با استفاده از آنها عین آن باقی می ماند مثل فرش و غیر آن، خمس ندارد. ولی از نیازهای مصرفی روزمره مانند برنج و روغن و غیر آنها، آنچه اضافه بیاید و تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس دارد.
س 913: شخصی خانه ملكی برای سكونت ندارد، لذا زمینی خریده تا در آن خانه ای برای خودش بسازد، ولی چون پول كافی برای ساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آیا خمس آن واجب است؟ بر فرض وجوب، آیا خمس پول خرید را باید بپردازد یا قیمت فعلی زمین را؟
اگر زمین را از منفعت كسب سال، برای ساخت مسكن مورد نیاز، خریده باشد، خمس ندارد.
س 914: در سؤال قبلی، اگر آن شخص شروع به ساختن خانه كند، ولی قبل از اتمام آن، سال خمسی برسد، آیا خمس آنچه در مصالح ساختمان مصرف كرده، واجب است؟
در فرض سؤال، خمس ندارد.
س 915: اگر شخصی برای آینده فرزندانش، با اینكه خودش در طبقه اول زندگی می كند، اقدام به ساختن طبقه دوم كند، آیا با وجود عدم نیاز به آن تا چند سال دیگر پرداخت خمس آنچه در آن خرج كرده، واجب است؟
اگر ساختن طبقه دوم برای آینده فرزندانش در حال حاضر از مخارج مناسب با شأن عرفی وی محسوب شود، آنچه به مصرف رسانده است، خمس ندارد و در صورتی كه این چنین نباشد و در حال حاضر هم، نه خودش و نه فرزندانش به آن نیاز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است.
س 916: شما می فرمایید آنچه از مخارج سال محسوب می شود، خمس ندارد، پس شخصی كه خانه ای برای سكونت ندارد، ولی مالك قطعه زمینی است كه یك سال یا بیشتر بر آن گذشته و او نمی تواند آن را بسازد، پس چرا این از مخارج او محسوب نمی شود؟ امیدواریم توضیح بفرمایید.
اگر زمین را برای ساخت مسكن مورد نیاز، در آن، از درآمد بین سال خریده باشد، جزء مخارج كنونی وی محسوب می شود و خمس آن واجب نیست، ولی اگر آن را از درآمد سال به قصد فروش و مصرف پول آن برای ساخت خانه خریده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
س 917: سر سال خمسی من اول شهریور است، معمولا امتحانات دانشگاهها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار می شود و بعد از شش ماه، اجرت اضافه كاری ما در ایام امتحانات پرداخت می شود، خواهشمندم توضیح فرمایید كه اگر اجرت كاری را كه قبل از پایان سال خمسی انجام داده ام، بعد از پایان سال دریافت كنم، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
حقوق معوّقه جزئی از درآمدهای سال دریافت آن محسوب می شود نه سال اضافه كاری، و اگر در هزینه های سال دریافت مصرف شود، خمس ندارد.
س 918: گاهی لوازم منزل مثل یخچال به قیمتی كمتر از قیمت بازار به ما فروخته می شود، این لوازم در آینده یعنی پس از ازدواج مورد نیاز ماست، با توجه به اینكه بعد از ازدواج باید آنها را به چند برابر قیمت فعلی تهیه كنیم، آیا به آنها كه در حال حاضر بدون استفاده در خانه مانده است، خمس تعلق می گیرد؟
اگر آنها را با منفعت كسب سال برای استفاده در آینده خریده اید و در سال خرید مورد نیاز شما نبوده، باید خمس قیمت عادلانه آن را در سر سال خمسی بپردازید، مگر آنكه به علت عدم توانایی از تهیه یك باره آن هنگام نیاز، ناگزیر از تهیه تدریجی و نگهداری آن برای زمان احتیاج باشید، و مقدار آن هم به اندازه شأن عرفی شما باشد، كه در این صورت جزء مؤونه محسوب می شود و خمس ندارد.
س 919: مبالغی را كه انسان برای امور خیریه مانند كمك به مدارس، آسیب دیدگان از سیل و ملت فلسطین و بوسنی، انفاق می كند، آیا از مؤونه سال محسوب می شود و خمس ندارد؟
این چنین انفاقها از مخارج سال انفاق محسوب می شود و خمس ندارد.
س 920: مبلغی را در سال گذشته برای خرید فرش پس انداز كردیم و در اواخر آن سال به چند فرش فروشی برای خرید آن مراجعه نمودیم تا اینكه قرار شد یكی از آنان فرش مناسب با ذوق و سلیقه ما را فراهم كند، این كار تا ماه دوم سال جدید طول كشید، با توجه به اینكه سر سال خمسی من ابتدای سال هجری شمسی است، آیا به آن مبلغ خمس تعلق می گیرد؟
مبلغ مذكور و فرش تهیه شده در فرض سؤال خمس ندارد.
س 921: تعدادی از اشخاص اقدام به تأسیس مدرسه خصوصی (غیرانتفاعی) كرده اند و بعد از استفاده از سرمایه كمی كه اعضا داشتند، هیئت مؤسسّ تصمیم گرفت برای تأمین مخارج آن از بانك وام بگیرد و همچنین مقرر نمود كه برای تكمیل سرمایه و پرداخت اقساط بانك، هریك از اعضا مبلغی را به طور ماهیانه بپردازد. این مؤسسه هنوز به مرحله سوددهی نرسیده است، آیا به مبلغی كه اعضا ماهیانه می پردازند، خمس تعلق می گیرد؟ آیا مجموع سرمایه كه همان قیمت مؤسسه است، خمس دارد؟
بر هر یك از اعضا واجب است خمس سهم ماهانه خود را كه به عنوان سرمایه شركت می پردازند، و همچنین خمس آنچه را كه در ابتدا به عنوان سهم مشاركت در تأسیس مدرسه داده اند، پرداخت نمایند، و پس از آنكه هر یك از اعضا خمس سهم خود از سرمایه شركت را پرداخت نمود، دیگر مجموع سرمایه دوباره خمس ندارد.
س 922: جایی كه در آن كار می كنم، چند سال است مبلغی به من بدهكار است كه تاكنون آن را نپرداخته است، آیا به این مبلغ به مجرّد دریافت آن خمس تعلق می گیرد یا اینكه باید یك سال بر آن بگذرد؟
مبالغی كه طلب دارید اگر بابت اجرت كار باشد و سر سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزء درآمد سالِ دریافت آن محسوب می شود، كه اگر در همان سالِ دریافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد.
س 923: آیا ملاك عدم وجوب خمس در مؤونه استفاده از آن در طول سال است یا اینكه نیاز به آن در طی سال كافی است، هر چند موردی برای استفاده از آن پیش نیاید؟
ملاك در امثال لباس و فرش و مانند آن از چیزهایی كه هنگام استفاده، عین آنها باقی می ماند، نیاز به آنها است. ولی معیار در احتیاجات مصرفی روزانه زندگی مانند برنج و روغن و غیره، مصرف است كه هر چه از مصرف سالانه آنها زیاد بیاید، خمس دارد.
س 924: شخصی برای آسایش و رفع نیازهای خانواده اش اقدام به خرید ماشینی با مال غیر مخمّس و سودی كه در وسط سال به دست آمده، نموده است، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ در صورتی كه ماشین را برای انجام امور مربوط به كارش و یا به هر دو منظور خریده باشد، چه حكمی دارد؟
ماشین اگر برای انجام امور مربوط به كار و كسب او باشد، حكم ابزار كار را در وجوب خمس دارد، ولی اگر برای رفع نیازهای زندگی و جزء احتیاجات مناسب با شأن عرفی او باشد، خمس ندارد. البته اگر به پول خرید آن خمس تعلق گرفته باید پرداخت شود.
--------------------------------------------------------------------------------
دست گردان، مصالحه و مخلوط شدن خمس با غیر آن
س 925: افرادی هستند كه خمس بر آنها واجب است، ولی تاكنون آن را نپرداخته اند و در حال حاضر هم توانایی پرداخت آن را ندارند و یا بر آنها بسیار دشوار است، حكم آنان در این باره چیست؟
مجرد عدم توانائی یا دشواری پرداخت خمس موجب برائت ذمه و سقوط تكلیف نیست، بلكه ادای آن تا حد امكان واجب است، چنین افرادی می توانند با دست گردانِ مبالغ بدهی خود با ولیّ امر خمس یا وكیل او، آن را به تدریج برحسب استطاعت خودشان از جهت مقدار و زمان بپردازند.
س 926: خانه ای دارم كه دارای وام قسطبندی شده است و مالك محلی تجاری هستم كه در آن كاسبی می كنم و برای عمل به وظیفه شرعی ام، سال خمسی برای خود تعیین كرده ام، امیدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت خمس آن خانه معاف كنید. ولی توان پرداخت خمس محل تجاری را به صورت قسطی دارم؟
خانه مسكونی شما در فرض سؤال كه نسیه خریداری شده خمس ندارد، ولی پرداخت خمس محل تجاری تان واجب است، هرچند به تدریج بعد از دست گردان با یكی از وكلای مجاز ما باشد.
س 927: شخصی در خارج به سر می برد كه خمس اموالش را نمی پرداخته است و خانه ای با مال غیر مخمّس خریده كه در حال حاضر مال كافی برای ادای خمس آن ندارد، ولی هرسال مقداری بیشتر از خمس به جای خمسی كه بدهكار است می پردازد، آیا این كار او صحیح است یا خیر؟
در فرض سؤال باید خمسی را كه برعهده دارد، دست گردان كند تا بعدا آن را به تدریج بپردازد، و در مورد آنچه تا به حال پرداخته، به یكی از وكلای ما مراجعه نماید.
س 928: شخصی چندین سال است كه خمس درآمد سالانه خود را نمی پرداخته، و فعلا نمی داند چه مقدار بدهی از این بابت دارد، او در حال حاضر چگونه می تواند خود را از خمس بری الذمّه نماید؟
واجب است تمام اموالی را كه خمس به آنها تعلق گرفته، حساب كند و خمس آنها را بپردازد، و در موارد مشكوك باید با ولیّ امر خمس یا وكیل او مصالحه نماید.
س 929: من جوانی هستم كه با خانواده ام زندگی می كنم، پدرم خمس و زكاتش را نمی پردازد، حتی خانه ای را با مال ربوی ساخته است و حرام بودن غذائی كه در خانه می خورم، آشكار است. با توجه به اینكه نمی توانم از خانواده ام جدا شوم، امیدوارم تكلیف مرا در این باره بیان فرمائید؟
بر فرض كه یقین داشته باشید كه اموال پدرتان مخلوط با رباست و یا او خمس و زكات خود رإ؛ئئ نمی پردازد، لازمه اش یقین به حرمت چیزی كه او مصرف می كند و یا اموال وی كه شما در آن تصرف می كنید، نیست، و تا یقین به حرمت این اموال پیدا نكرده اید، استفاده از آن برای شما اشكال ندارد. البته، اگر یقین به حرام بودن آنچه از اموال او مصرف می كنید، داشته باشید، استفاده از آن برای شما جایز نیست مگر آنكه جدایی از خانواده و قطع رابطه با آنان برای شما، حرجی باشد كه در این صورت استفاده از اموال مخلوط به حرام آنان اشكال ندارد، ولی ضامن خمس، زكات و مال دیگران كه در اموال مورد مصرف شما وجود دارد، هستید.
س 930: من اطمینان دارم كه پدرم خمس و زكاتش را نمی پردازد، و وقتی به او تذكر می دهم، در پاسخ می گوید كه ما مستحق هستیم و خمس و زكاتی بر ما واجب نیست، حكم این مسأله چیست؟
اگر پدرتان مالی كه خمس و زكات به آن تعلق بگیرد، نداشته باشد، خمس و زكات بر او واجب نیست و تحقیق در این زمینه بر شما لازم نیست.
س 931: ما با اشخاصی معامله می كنیم كه خمس نمی دهند و حساب سال هم ندارند، با آنان خرید و فروش داریم و به دیدن آنان رفته و با آنان غذا می خوریم، این مسأله چه حكمی دارد؟
اگر یقین به وجود خمس در اموالی دارید كه از طریق خرید و فروش از آنان گرفته اید و یا هنگام رفتن نزد آنان، مصرف می كنید، معامله در مقدار خمس موجود در اموالی كه از طریق خرید و فروش از آنان می گیرید، فضولی است و احتیاج به اجازه ولیّ امر خمس یا وكیل او دارد، و تصرف در اموال ایشان برای شما جایز نیست مگر اینكه ترك معاشرت و خودداری از خوردن غذای آنان و تصرف در اموالشان برای شما حرجی باشد كه در این صورت تصرف جایز است، ولی ضامن خمس اموالی كه در آنها تصرف می كنید، هستید.
س 932: اگر شخصی مالی را كه خمس آن داده نشده، به مسجد ببخشد، آیا گرفتن آن مال از او جایز است؟
اگر یقین به وجود خمس در آن مال دارند، گرفتن آن جایز نیست و در صورت دریافت آن، باید نسبت به خمس آن، به ولی امر خمس یا وكیل او مراجعه نمایند.
س 933: معاشرت با مسلمانانی كه به امور دینی بخصوص نماز و خمس پایبند نیستند، چه حكمی دارد؟ آیا غذاخوردن در خانه های آنان اشكال دارد؟ در صورت اشكال داشتن، كسی كه چندین بار این كار را انجام داده، چه حكمی دارد؟
اگر معاشرت با آنان مستلزم تأیید ایشان در عدم التزام به امور دینی نباشد، اشكال ندارد، مگر آنكه ترك معاشرت با آنان مؤثر در اهتمام ایشان به امور دینی باشد كه در این صورت واجب است كه معاشرت به طور موقت از باب نهی از منكر ترك شود، ولی استفاده از اموال آنان از قبیل غذا و مانند آن، تا یقین به تعلق خمس به آن نداشته باشید، اشكال ندارد.
س 934: یكی از دوستانم مرا زیاد به صرف غذا دعوت می كند، به تازگی متوجه شده ام كه شوهر او خمس نمی دهد، آیا خوردن غذای كسی كه خمس نمی دهد، برای من جایز است؟
تا علم به تعلّق خمس به غذایی كه در اختیار شما قرار داده می شود، ندارید، خوردن آن اشكال ندارد.
س 935: فردی برای اولین بار می خواهد خمس اموالش را حساب كند، خانه مسكونی كه نمی داند با چه مالی آن را خریده، چه حكمی دارد؟ در صورتی كه بداند آن را با مالی كه چند سال پس انداز شده، خریده است، حكم آن چیست؟
خانه مسكونی یا سایر لوازم زندگی را اگر احتمال می دهد كه با مالی كه شرعا متعلّق خمس نبوده (مانند ارث یا هبه) خریده باشد چیزی از بابت خمس آن بر او نیست، ولی اگر یقین دارد كه آن را با درآمد كسب خود خریده است، لیكن نمی داند كه آیا درآمد كسب را در بین سال صرف خرید آن كرده است یا پس از پایان سال و پیش از پرداخت خمس درآمد، باید با یكی از وكلای ما مصالحه نماید و اگر یقین دارد خانه را از درآمد كسبی كه چند سال پس انداز كرده است پیش از پرداخت خمس آن خریده است، باید خمس آن درآمد پس انداز شده را بپردازد.
س 936: عالمی در یكی از شهرها مبلغی را به عنوان خمس دریافت كرده، ولی برای او انتقال عین آن مال به شما یا دفترتان مشكل است، آیا می تواند آن را از طریق بانك حواله كند؟ با توجه به اینكه مالی كه از بانك گرفته می شود عین مالی كه در آن شهر به بانك پرداخت شده، نیست؟
تحویل خمس و سایر حقوق شرعی از طریق بانك اشكال ندارد.
س 937: اگر زمینی را با مال غیر مخمّس بخرم، آیا نماز خواندن در آن زمین جایز است یإ؛ؤؤ خیر؟
اگر زمین با عین مال غیر مخمّس خریده شده باشد، معامله به مقدار خمس، فضولی است و متوقف بر اجازه ولیّ امر خمس است و تا آن را اجازه و تنفیذ نكند، نماز خواندن در آن جایز نیست.
س 938: اگر مشتری بداند كه به عین مالی كه خریده، خمس تعلّق گرفته و فروشنده آن را نپرداخته است، آیا تصرف در آن كالا برای او جایز است؟
با فرض وجود خمس در كالا، معامله به مقدار خمس فضولی و متوقف بر اجازه ولیّ امر خمس است.
س 939: اگر صاحب مغازه ای نداند كه مشتری كه با او معامله می كند، خمس مالش را پرداخته است یا خیر، آیا دادن خمس آن اموال بر او واجب است؟
تا زمانی كه علم به وجود خمس در پولی كه مشتری به او می پردازد، نداشته باشد، چیزی برعهده او نیست و وظیفه ای هم نسبت به فحص ندارد.
س 940: اگر مثلا چهار نفر با هم صد هزار تومان به عنوان شراكت برای به كارگیری در یك كار تولیدی سرمایه گذاری كنند و یكی از آنها خمس ندهد، آیا شراكت با او صحیح است یا خیر؟ و آیا دیگر شریكان می توانند مال فردی را كه خمس نمی دهد به عنوان قرض الحسنه گرفته و به كار بیاندازند؟ و به طور كلی اگر چند نفر با هم شریك باشند، آیا بر هر كدام از آنها واجب است خمس درآمد خود را به طور مستقل بپردازد یا اینكه خمس باید از صندوق مشترك پرداخت شود؟
شراكت با شخصی كه به سرمایه اش خمس تعلق گرفته ولی آن را نپرداخته است، به مقدار خمس مال او فضولی است كه باید نسبت به آن به ولیّ امر مراجعه شود، و اگر بعضی از شركاء خمس سهم خود در سرمایه را نداده باشند، تصرف در سرمایه مشترك جایز نیست، و هنگامی كه شركاء سود حاصل از سرمایه مشترك را دریافت می كنند، هركدام از آنان مكلّف هستند خمس مازاد بر مؤونه از سهم خود را سر سال خمسی بپردازند.
س 941: اگر شركای من حساب سال خمسی نداشته باشند، تكلیف من چیست؟
بر هریك از شركاء واجب است كه حقوق شرعی سهام خود را بپردازند تا تصرفات آنان در مال مشترك حلال باشد، و اگر بقیه شریكها آن را پرداخت نمی كنند و انحلال شركت و جداشدن از آنان برای شما ضرری یا حرجی باشد، مجاز هستید به شراكت خود با آنان ادامه دهید.
--------------------------------------------------------------------------------
سرمایه
س 942: شركتی از برادران فرهنگی به نام شركت تعاونی فرهنگیان چندین سال است كه تأسیس گردیده و سرمایه آن از همان ابتدا از سهم تعدادی از فرهنگیان تشكیل شده بود كه هریك صد تومان پرداختند، در ابتدا سرمایه شركت كم بود، ولی در حال حاضر با افزایش تعداد اعضاء، سرمایه آن بالغ بر هجده میلیون تومان به اضافه ماشینهای شركت است. سود آن بین سهامداران به نسبت سهمشان تقسیم می شود، و هریك از آنان براحتی می تواند سهم خود را دریافت نموده و با شركت تسویه حساب نماید. تاكنون خمس سرمایه و سود آن پرداخت نشده است، آیا با توجه به موقعیت من به عنوان رئیس هیئت اداری شركت، جایز است كه اگر خمسی به حساب شركت تعلق بگیرد، اقدام به پرداخت آن كنم؟ آیا رضایت سهامداران در این باره شرط است؟
پرداخت خمس سرمایه شركت و سود حاصل از آن، تكلیف هریك از اعضا نسبت به سهم خود از مجموع دارائی شركت است، و انجام این كار توسط مسئول هیئت اداری آن، متوقف بر كسب اجازه و وكالت از سهامداران شركت است.
س 943: تعدادی از افراد تصمیم به ایجاد صندوق قرض الحسنه بین خود گرفته اند تا هنگام نیاز به یكدیگر قرض الحسنه بدهند. هر عضو علاوه بر مبلغی كه در ابتدای تشكیل پرداخته، بایستی هرماه برای افزایش موجودی صندوق مبلغی را بپردازد، امیدواریم لطف فرموده چگونگی پرداخت خمس هر عضو را بیان فرمائید و در صورتی كه سرمایه صندوق به طور دائمی به عنوان قرض در دست اعضا باشد، ادای خمس آن چگونه خواهد بود؟
اگر هر یك از افراد سهامدار سهم شراكت خود را از منفعت كسب یا از حقوق خود بعد از پایان سال خمسی پرداخته باشد، واجب است خمس آن را بپردازد. ولی اگر آن را در بین سال داده است، در صورتی كه دریافت آن برای او در پایان سال خمسی وی ممكن باشد، باید خمس آن را در پایان سال بدهد، و در غیر این صورت تا آن را از صندوق دریافت نكرده، پرداخت خمس آن بر او واجب نیست.
س 944: آیا صندوق قرض الحسنه شخصیت حقوقی مستقلی دارد؟ اگر داشته باشد، آیا به سود حاصل، خمس تعلّق می گیرد؟ اگر شخصیت حقوقی مستقلی نداشته باشد، كیفیت پرداخت خمس آن چگونه است؟
اگر سرمایه صندوق ملك شخصی اشخاص به نحو اشتراك باشد، سود حاصل از آن، نسبت به سهم هریك از اعضا ملك شخصی او خواهد بود و باید خمس آن را در زائد برمؤونه سالش بپردازد. ولی اگر سرمایه صندوق ملك شخص یا اشخاص نباشد مثل اینكه از مال وقف عام و مانند آن باشد، سود حاصل از آن، خمس ندارد.
س 945: تعداد دوازده نفر از مؤمنین توافق كرده اند كه هریك از آنان هرماه مثلا بیست دینار در صندوقی بریزند، و در هر ماه یك نفر آن مبلغ را برداشته و به مصرف هزینه های شخصی خود برساند، كه بعد از دوازده ماه نوبت به آخرین نفر خواهد رسید، بدین معنی كه او آنچه را در این مدت پرداخته كه مقدار آن دویست و چهل دینار می شود، برمی دارد، آیا خمس بر او واجب است یا اینكه جزء مؤونه وی محسوب می شود؟ اگر این فرد سال خمسی معینی داشته باشد و مقداری از پولی كه دریافت شده، پس از پایان سال نزد او بماند، آیا جایز است برای این قسمت از آن مبلغ، سال خمسی معینی قرار دهد تا از لزوم پرداخت خمس آن رهائی یابد؟
آنچه را كه افراد به صندوق می پردازند، اگر از درآمد سالانه شان در بین سال باشد، هر آنچه را كه هر یك از افراد در نوبت خود از صندوق دریافت می نماید تا در مخارج سال صرف كند اگر مقداری از آن قرض از صندوق و مقداری معادل مبالغی باشد كه از منافع همان سال به صندوق پرداخته است، خمس ندارد، ولی اگر از منافع سال قبل باشد، باید خمس آنچه را كه از منافع سال قبل است، بپردازد، و اگر از منافع هر دو سال باشد، منفعت هرسالی حكم خاص خود را دارد، و چنانچه مبلغ دریافتی او از سهم خود كه از منافع سال به صندوق واریز نموده، زائد بر مخارج آن سال باشد، نمی تواند برای رهائی از خمس مقدار زائد، سال خمسی مستقلی برای آن قرار دهد، بلكه واجب است كه برای همه منافع سالانه خود یك سال خمسی قرار دهد و خمس مازاد بر مؤونه آن سال را بپردازد.
س 946: خانه ای را با پرداخت مبلغی به عنوان رهن اجاره كرده ام، آیا پس از گذشت یك سال به آن مبلغ خمس تعلق می گیرد؟
مبلغی را كه به مؤجر قرض داده اید، اگر از منعفت كسب باشد،تا مادامیكه به آن برای این منظور نیاز دارید پرداخت خمس آن واجب نیست، ولی بعدا هر وقت آن را دریافت نمودید، باید خمس آن را بپردازید.
س 947: ما برای انجام كارهای عمرانی احتیاج به هزینه زیادی داریم كه پرداخت یكباره آن برای ما مشكل است، لذا اقدام به تأسیس صندوقی برای عمران كرده ایم، و هر ماه مبلغی را در آن به ودیعه می گذاریم و بعد از آنكه مقداری جمع شد، آن را صرف كارهای عمرانی می كنیم، آیا به این مال پس انداز شده خمس تعلّق می گیرد؟
اگر مبالغ پرداخت شده از طرف هر شخص از در آمد سال او باشد و تا زمان مصرف آن در كارهای عمرانی تحت مالكیت او باقی بماند و آن شخص بتواند در پایان سال خمسی آن را از صندوق پس بگیرد، واجب است كه خمس آن را بپردازد.
س 948: چند سال قبل اقدام به محاسبه اموالم و تعیین سال خمسی برای خودم نمودم، در آن زمان نود و هشت رأس گوسفند كه خمس آنها داده شده بود و همچنین مقداری پول نقد و یك موتورسیكلت داشتم. چند سال است كه گوسفندان من براثر فروش تدریجی آنها كم شده، ولی پول نقدم زیاد شده است. در حال حاضر شصت رأس گوسفند و مقداری پول نقد دارم، آیا پرداخت خمس این پول بر من واجب است یا اینكه فقط باید خمس مقدار زیادی آن را بدهم؟
اگر مجموع قیمت گوسفندهای موجود با اموال نقدی كه دارید، بیشتر از مجموع قیمت نود و هشت رأس گوسفند با پول نقدی باشد كه قبلا خمس آن را پرداخت كرده اید، مقدار زائد خمس دارد.
س 949: فردی ملكی (خانه یا زمین) دارد كه خمس به آن تعلق گرفته است، آیا می تواند خمس آن را از درآمد سال بپردازد؟ یا اینكه واجب است اول خمس سود را بدهد و سپس خمس ملك را از سود مخمّس پرداخت كند؟
اگر بخواهد خمس آن را از درآمد سال بپردازد، واجب است كه خمس آن را هم بپردازد.
س 950: اموالی را از محل پولی كه بنیاد شهید ماهیانه به فرزندان صغیر شهدای عزیز می پردازد یا از محل سود كارخانه یا زمین زراعی كه ملك بعضی از شهدای عزیز جهت امرار معاش شان بوده، برای فرزندان شهدا پس انداز كرده ایم و گاهی مقداری از این اموال پس انداز شده برای تأمین نیازهای ضروری آنان مصرف می شود. خواهشمندیم بیان فرمائید كه آیا این سودها و حقوق پس انداز شده خمس دارد یا اینكه تا زمانی كه بزرگ نشده اند، خمس ندارد؟
آنچه به فرزندان عزیز شهدا از پدران آنان به ارث می رسد و یا توسط بنیاد شهید به آنان پرداخت می شود، خمس ندارد، ولی از سود حاصل از ارث یا هدیه ای كه بنیاد شهید به آنان می دهد، آن مقداری كه تا زمان رسیدن به بلوغ شرعی در ملك آنان باقی می ماند، بنابر احتیاط بر هریك از آنان واجب است كه بعد از رسیدن به سن تكلیف، خمس سود آن را بپردازد.
س 951: آیا به مالی كه انسان برای تحصیل درآمد و انجام معاملات تجاری مصرف می كند، خمس تعلّق می گیرد یا خیر؟
آنچه را كه از در آمد سال برای به دست آوردن درآمد از كارهای تجاری و غیر آن مصرف می كند از قبیل هزینه های انبارداری، حمل و نقل، وزن كردن، واسطه معامله و مانند آن، از درآمد همان سال استثنا می شود و خمس ندارد.
س 952: آیا اصل سرمایه و سود آن خمس دارد؟
اگر انسان سرمایه را با كسب و كار (اعم از حقوق و غیره) به دست آورده باشد، خمس دارد، ولی سود حاصل از تجارت با آن هر مقدار كه صرف مؤونه زندگی می شود خمس ندارد، و اگر چیزی از آن از مخارج سال زیاد بیاید، خمس دارد.
س 953: اگر كسی طلای مسكوك داشته باشد و به حد نصاب هم برسد، آیا علاوه بر زكات، پرداخت خمس آن هم واجب است؟
اگر جزء منفعت كسب محسوب شود، حكم سایر درآمدهای كسب را در وجوب خمس دارد.
س 954: من و همسرم از كارمندان وزارت آموزش و پرورش هستیم، همسرم همیشه حقوق خود را به من هدیه می كند، و با مقداری پول در شركت كشاورزی كارمندان آموزش و پرورش كه عضو آن هستم، سهیم شده ام، ولی نمی دانم كه آن مبلغ از حقوق خودم بوده یا همسرم، با توجه به اینكه پولی كه از حقوق ماهیانه همسرم تا پایان سال خمسی ام پس انداز شده كمتر از پولی است كه او در طول سال می گیرد، آیا به مبلغ مذكور خمس تعلق می گیرد؟
آنچه از اموال پس انداز شده و از پولی كه بابت خرید سهم الشركه پرداخته اید كه مربوط به حقوق خودتان است، خمس دارد، و آن قسمت كه توسط همسرتان هدیه شده، خمس ندارد، و آنچه را هم كه شك دارید از حقوق خودتان است یا همسرتان، پرداخت خمس آن واجب نیست، اگر چه احوط پرداخت خمس و یا مصالحه آن است.
س 955: آیا به پولی كه به مدت دو سال به صورت قرض الحسنه در بانك بوده، خمس تعلق می گیرد؟
هر مقداری كه از منفعت كسب پس انداز می شود، یك بار به آن خمس تعلق می گیرد و پس انداز آن در بانك به صورت قرض الحسنه موجب سقوط خمس آن نمی شود. بله، قرضی كه نمی تواند آن را تا سر سال خمسی از قرض گیرنده پس بگیرد، تا آن را پس نگرفته، پرداخت خمس آن واجب نیست.
س 956: شخصی كه برخود یا خانواده تحت تكفل خود سخت می گیرد تا بتواند مقداری پس انداز نماید و یا مقداری قرض می كند تا بتواند مشكلات زندگی اش را حلّ كند، اگر مال پس انداز شده و یا مالی كه قرض گرفته، تا سر سال باقی بماند، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
سود پس انداز شده اگر برای صرف در احتیاجات زندگی باشد و در آینده نزدیك مثلا تا دو سه ماه بعد از پایان سال خمسی در همان مورد صرف شود، پرداخت خمس آن واجب نیست و خمس پولی كه قرض كرده است، برعهده قرض گیرنده نیست، ولی اگر از درآمد سال خود قسطهای آن را بپردازد و عین مالی كه قرض گرفته هنگام رسیدن سال خمسی نزد او باقی باشد، واجب است كه خمس آن را به میزان اقساطی كه پرداخت نموده، بپردازد.
س 957: دو سال است قطعه زمینی را برای ساخت خانه خریده ام، اگر از مخارج روزمره پولی را برای ساختن خانه در آن پس انداز كنم، زیرا در حال حاضر مستأجر هستم، آیا در پایان سال به آن خمس تعلق می گیرد؟
اگر عین مال از در آمد سال را قبل از رسیدن سال خمسی به مصالح ساختمانی مورد نیاز تبدیل كنید، و یا آنكه پول پس انداز شده از درآمد سال را می خواهید تا چند ماه پس از پایان سال خمسی صرف ساختمان مسكن خود نمائید، خمس ندارد.
س 958: من تصمیم به ازدواج گرفته ام، و برای كسب درآمد، قسمتی از سرمایه خود را به دانشگاه سپرده ام، آیا مصالحه در رابطه با خمس آن امكان دارد؟
اگر مال مذكور از منفعت كسب شما باشد، با گذشت سال خمسی، پرداخت خمس آن واجب است و خمسِ قطعی قابل مصالحه نیست.
س 959: سازمان حج در سال گذشته اقدام به خرید همه اثاثیه و لوازم مورد نیاز كاروان حج كه ملك اینجانب بود، كرد، من پول لوازم فروخته شده ام را كه دویست و چهارده هزار تومان بود، در تابستان امسال دریافت كردم، علاوه بر آن، مبلغ هشتاد هزار تومان در سال گذشته گرفته ام، با توجه به اینكه سال خمسی برای خود تعیین كرده ام و هر سال خمس زائد بر مؤونه را می پردازم، و با توجه به اینكه اثاثیه و لوازم مذكور مورد نیاز من در ایام عهده داری مدیریت كاروان حج جهت اداره حجّاج بوده است، و در وقت فروش آن ترقی قیمت نسبت به قیمت خرید آن داشته است، آیا پرداخت خمس پول فروش آن یا خمس تفاوت قیمت آن در حال حاضر واجب است؟
اگر لوازم را با مال مخمس خریده باشید، پول فروش آن خمس ندارد، در غیر این صورت، پرداخت خمس آن واجب است.
س 960: من صاحب مغازه ای هستم كه هر سال پول نقد و جنس های خود را محاسبه می كنم و چون بعضی از كالاها تا آخر سال خمسی فروخته نمی شود، آیا پرداخت خمس آن در آخر سال و قبل از فروش واجب است یا اینكه باید بعد از فروش، خمس آنها پرداخت شود؟ اگر خمس كالا را بدهم و سپس آن را بفروشم، چگونه باید در سال آینده محاسبه كنم؟ و اگر آن را به فروش نرسانم و قیمت آن تغییر كند، چه حكمی دارد؟
كالائی كه تا سر سال فروخته نشده و مشتری برای خرید آن پیدا نشده است، در حال حاضر پرداخت خمس افزایش قیمت آن واجب نیست بلكه سود حاصل از فروش آن در آینده از سود سال فروش محسوب می شود، ولی كالائی كه افزایش قیمت پیدا كرده و كسی هست كه در طول سال آن را بخرد، ولی شما برای اینكه سود بیشتری ببرید، آن را تا پایان سال نفروخته اید، باید با رسیدن سال خمسی، خمس افزایش قیمت آن را بپردازید، و در این صورت آن كالا به قیمتی كه در سر سال خمسی ارزیابی شده و خمس افزایش قیمت آن پرداخت شده، در سال آینده استثناء می شود.
س 961: سه برادر، خانه سه طبقه ای خریداری نموده و در یك طبقه ساكن شده و دو طبقه دیگر را اجاره، داده اند. آیا به دو طبقه مورد اجاره خمس تعلق می گیرد یا خیر؟ و آیا جزء مؤونه آنها محسوب می شود؟
اگر خانه را از محل درآمد سالانه شان برای سكونت تهیه نموده اند و فعلا به خاطر نیاز به مخارج زندگی اجاره داده اند، به آن خمس تعلق نمی گیرد، ولی اگر بعضی طبقات آن را به قصد اجاره دادن ساخته یا تهیه كرده اند تا اجاره آن را صرف هزینه های زندگی كنند، آن مقدار از خانه حكم سرمایه را دارد، كه خمس دارد.
س 962: شخصی مالك مقداری گندم بوده كه خمس آن را پرداخت نموده و هنگام برداشت محصول جدید، همان گندم مخمس را مصرف می كرده و به جای آن گندم جدید می گذاشته و چندین سال به همین ترتیب عمل نموده است، آیا به گندمی كه به جای گندم مصرف شده می گذاشته، خمس تعلق می گیرد؟ و در صورت تعلق خمس، آیا همه آن خمس دارد؟
گندمی را كه خمس آن را پرداخته، اگر مصرف كند، نمی تواند معادل آن از گندم جدید را از خمس استثنا كند. بنابراین آنچه را كه از گندم جدید مصرف مؤونه سال خود كرده، خمس ندارد، و آنچه كه از آن تا سر سال خمسی باقی مانده، خمس دارد.
س 963: من به توفیق خداوند هر سال خمس اموالم را می پردازم، ولی در طی سالهائی كه اقدام به محاسبه خمس اموالم كرده ام، همیشه در حساب آنها شك داشته ام، این شك چه حكمی دارد؟ آیا واجب است امسال همه اموال نقد خود را حساب كنم یا اینكه به شك در این مسأله اعتنا نمی شود؟
اگر در صحت حساب خمس منفعت كسب سالهای گذشته شك داشته باشید، به آن اعتنا نمی شود و پرداخت مجدد خمس بر شما واجب نیست. ولی اگر در منفعت كسب شك داشته باشید كه آیا جزء منفعت كسب سالهای قبل است كه خمس آن پرداخت شده، یا جزء منفعت كسب امسال است كه خمس آن داده نشده، بر شما واجب است كه احتیاطا خمس آن را بپردازید، مگر اینكه احراز كنید كه خمس آن را قبلا پرداخته اید.
س 964: اگر مثلا فرشی را با مال مخمس به قیمت ده هزار تومان بخرم و بعد از مدتی آن را به پانزده هزار تومان بفروشم، آیا پنج هزار تومان اضافه بر مال مخمس، جزء منعفت كسب محسوب می شود و خمس به آن تعلق می گیرد؟
اگر آن را به قصد فروش خریده اید، آن مقداری كه بیشتر از قیمت خرید است، جزء منفعت كسب محسوب می شود و در زائد بر مؤونه سال، خمس واجب است.
س 965: آیا كسی كه برای هر یك از درآمدهای خود سال خمس جداگانه ای قرارداده، جایز است خمس سودی را كه سر سال خمسی آن رسیده، از سودهای دیگری كه سال بر آنها نگذشته است، بپردازد؟ در صورتی كه بداند این درآمدها به طور كامل تا پایان سال باقی می مانند و چیزی از آنها صرف مؤونه نمی شود، چه حكمی دارد؟
هرگاه بخواهد خمس منفعت یك كسب را از درآمد كسب دیگر بپردازد، باید خمس مبلغ پرداختی را نیز بپردازد و درآمدهائی كه چیزی از آن به مصرف هزینه های زندگی نمی رسد، مخیر است بین اینكه خمس آن را هنگام حصول آن بپردازد یا تا رسیدن سال خمسی، صبر كند.
س 966: شخصی مالك ساختمان دو طبقه ای است، و خودش در طبقه بالا سكونت دارد و طبقه پایین را به شخص دیگری داده است و به علت بدهكاری مبلغی از او قرض گرفته بدون اینكه اجاره ای بگیرد، آیا به این مبلغ خمس تعلق می گیرد؟
واگذاری استفاده مجانی از خانه به كسی به خاطر اینكه مالی از او قرض گرفته است، وجه شرعی ندارد، و به هر حال مالی كه قرض گرفته است، خمس ندارد.
س 967: مكانی را برای معاینه پزشكی بیماران از اداره اوقاف و متولی وقف به مبلغ معینی در هر ماه اجاره كرده ام و مبلغی پول هم به عنوان پذیره از من گرفته اند، با توجه به اینكه در حال حاضر این پول از ملك من خارج شده و هیچگاه مالك آن نخواهم شد، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
اگر پرداخت این مبلغ در حكم قیمت انتقال سرقفلی باشد و از منفعت كسب باشد، واجب است كه خمس آن پرداخت شود.
س 968: شخصی برای احیای زمین موات جهت كاشت درختان میوه به امید استفاده از حاصل آن اقدام به حفر چاه عمیق نموده است، با توجه به اینكه این درختان بعد از چند سال دیگر ثمر می دهند و هزینه زیادی هم دارند، این شخص مبلغی بیش از یك میلیون تومان صرف آن نموده است. وی تاكنون حساب سال نداشته، ولی در حال حاضر كه تصمیم گرفته برای ادای خمس، اموالش را حساب كند، می بیند كه قیمت چاه و زمین و باغ بر اثر تورم، معادل چندین برابر هزینه اولیه شده است، بنابراین اگر مكلّف به پرداخت خمس قیمت فعلی آنها شود، توانائی آن را ندارد و اگر مكلّف به دادن خمس از عین زمین و باغ و غیر آن شود، در مضیقه و سختی می افتد، زیرا خود را به زحمت انداخته و به امید استفاده از ثمرات آن برای تأمین مخارج زندگی خود و خانواده اش متحمل هزینه ها و مشكلاتی شده است، تكلیف او نسبت به خمس اموالش چیست؟ چگونه خمس خود را حساب كند تا به راحتی بتواند آن را بپردازد؟
زمین مواتی را كه به قصد تبدیل آن به باغ میوه احیاء نمود، بعد از كم كردن مخارج احیای آن، خمس دارد، و مخیر است كه خمس زمین را از عین آن بدهد و یا از قیمت فعلی آن. و همچنین چاه، لوله آب، پمپ آب، نهالها و كاشت و پرورش آن و مانند آن، به قیمت عادلانه فعلی خمس دارد، و اگر پرداخت یكباره خمس برای او مقدور نیست، می تواند بعد از دستگردان با یكی از وكلای ما، آن را به تدریج و به نحوی كه برایش از لحاظ مقدار و مدت ممكن است، بپردازد.
س 969: شخصی حساب سال برای خمس نداشته و اكنون تصمیم گرفته است كه حساب سال داشته باشد، وی كه از ابتدای ازدواج تا به حال بدهكار بوده است، خمس خود را چگونه محاسبه كند؟
اگر از گذشته تا به حال درآمدی بیشتر از مخارج زندگی نداشته، نسبت به گذشته چیزی بر عهده او نیست.
س 970: منافع و محصولات زمین و اموال موقوفه، از جهت خمس و زكات چه حكمی دارد؟
اعیان موقوفه مطلقا خمس ندارد، حتی اگر وقف خاص باشد، ثمره و نماء آن هم مطلقا خمس ندارد، و به نماء وقف عام قبل از قبض توسط موقوف علیه زكات تعلق نمی گیرد، ولی بعد از قبض، پرداخت زكات آنچه از نماء وقف كه قبض شده، در صورتی كه واجد شرائط وجوب زكات باشد، واجب است، و در نماء وقف خاص هم اگر سهم هر یك از موقوف علیه به حد نصاب برسد، زكات واجب است.
س 971: آیا سهم سادات «كثر هم الله تعالی» و سهم امام «علیه السلام» به منفعت كسب كودكان تعلق می گیرد؟
بنابر احتیاط بر آنان واجب است كه بعد از رسیدن به سن بلوغ خمس منفعت كسب خود را كه قبل از بلوغ به دست آورده اند و تا زمان بلوغ بر ملك ایشان باقی مانده است، بپردازند.
س 972: آیا به ابزاری كه در كار و كسب استفاده می شود، خمس تعلق می گیرد؟
ابزار و آلات كسب، حكم سرمایه را دارد كه اگر از درآمد كسب تهیه شود، خمس دارد.
س 973: چند سال قبل مبلغی را جهت ثبت نام برای رفتن به حج به بانك واریز كردیم، ولی تاكنون موفق به تشرف نشده ایم و نمی دانیم كه آیا خمس آن را پرداخته ایم یا خیر، آیا در حال حاضر پرداخت خمس آن واجب است؟ آیا پولی كه برای ثبت نام حج پرداخته می شود و چند سال بر آن می گذرد، خمس دارد یا خیر؟
مبلغی كه برای ثبت نام حج پرداخت می شود، اگر به عنوان قیمت یا اجرت سفر حج بر اساس قرارداد منعقده با سازمان حج و زیارت باشد و از منفعت كسب همان سال شما باشد، و ثبت نام كننده با آن ولو پس از چند سال به حج برود، خمس ندارد.
س 974: كارمندانی كه سر سال خمسی آنها در پایان ماه اسفند است و حقوق خود را پنج روز زودتر از سر سال خمسی می گیرند تا در ماه اول سال جدید مصرف كنند، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
اگر حقوقی را كه قبل از پایان سال دریافت می كنند تا آخر سال خمسی در مؤونه مصرف نكنند، پرداخت خمس آن واجب است.
س 975: بسیاری از دانشجویان برای حل مشكلات غیرقابل پیش بینی خود در هزینه های زندگی صرفه جوئی می كنند و در نتیجه مبلغ قابل توجهی از كمك هزینه تحصیلی كه به آنها پرداخت می گردد، جمع می شود، سؤال این است كه با توجه به این كه این مبلغ از طریق صرفه جوئی در پولی كه وزارت آموزش عالی به آنها می پردازد، جمع می شود، آیا به آن خمس تعلق می گیرد؟
كمك هزینه تحصیلی خمس ندارد.
س 851: آیا هبه و هدیه عید (عیدی) خمس دارد؟
هبه و هدیه خمس ندارد، هر چند احوط این است كه اگر از مخارج سال زیاد بیاید، خمس آن پرداخت شود.
س 852: آیا به جایزه هایی كه توسط بانكها و صندوق های قرض الحسنه به افراد پرداخت می شود، خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
خمس در جایزه ها و هدیه ها واجب نیست.
س 853: آیا مبالغی كه بنیاد شهید به خانواده های شهدا می پردازد، به مازاد از مخارج سال آن، خمس تعلق می گیرد؟
چیزی كه بنیاد شهید به خانواده های عزیز شهدا هدیه می كند، خمس ندارد.
س 854: آیا نفقه ای كه شخصی از طرف پدر یا برادر یا یكی از اقوام دریافت می كند، هدیه محسوب می شود یا خیر؟ در صورتی كه نفقه دهنده خمس اموال خود را نپردازد، آیا بر نفقه گیرنده پرداخت خمس آنچه كه از او می گیرد، واجب است؟
تحقق عنوان هبه و هدیه تابع قصدِ دهنده است و تا نفقه گیرنده یقین نداشته باشد كه مالی كه به او داده می شود، متعلق خمس است، پرداخت خمس آن واجب نیست.
س 855: به دخترم یك واحد مسكونی به عنوان جهیزیه عروسیش داده ام، آیا این واحد مسكونی خمس دارد؟
اگر هبه واحد مسكونی كه به دخترتان بخشیده اید، عرفا مطابق شأن شما محسوب شود، و در بین سال خمسی بخشیده باشید، دادن خمس آن واجب نیست.
س 856: آیا جایز است كه انسان مالی را قبل از گذشت یك سال بر آن، به همسرش هدیه دهد، با آنكه می داند وی آن مال را برای خرید خانه در آینده و یا مخارج ضروری، ذخیره خواهد كرد؟
این كار جایز است و مالی كه به همسرتان بخشیده اید، اگر به مقداری باشد كه عرفا مناسب شأن شما و افراد مانند شماست و بخشش صوری و به قصد فرار از خمس هم نباشد، خمس ندارد.
س 857: زن و شوهری برای اینكه خمس به اموال آنها تعلق نگیرد، قبل از رسیدن سال خمسی شان، اقدام به هدیه كردن سود سالانه خود به یكدیگر می كنند، امیدواریم حكم خمس آنها را بیان فرمائید.
با این گونه بخشش كه صوری و برای فرار از خمس است، خمسِ واجب از آنان ساقط نمی شود.
س 858: شخصی برای رفتن به حج استحبابی مبلغی را به حساب سازمان حج واریز كرده، ولی قبل از تشرف به زیارت خانه خدا، فوت نموده است، این مبلغ چه حكمی دارد؟ آیا مصرف كردن آن در نیابت از حج میت واجب است؟ آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
فیش حج كه در قبال مبلغی كه به حساب سازمان حج واریز كرده، دریافت نموده، به قیمت فعلی اش از تركه میت محسوب می شود، و میت اگر حج برذمه ندارد و وصیت به حج هم نكرده، صرف آن در حج نیابی برای میت واجب نیست، و پرداخت خمس مبلغ پرداختی بابت آن فیش اگر از پولی كه خمس به آن تعلق گرفته ولی پرداخت نشده باشد، در فرض سؤال واجب است.
س 859: باغ پدری از طریق بخشش یا ارث به پسرش منتقل شده است، آن باغ هنگام هدیه یا انتقال به او بابت ارث، قیمت زیادی نداشت، ولی در حال حاضر قیمت آن هنگام فروش با قیمت قبلی آن تفاوت زیادی كرده است، آیا به آن مقدار زیادی كه بر اثر افزایش قیمت حاصل شده، خمس تعلق می گیرد؟
ارث و هبه و پول فروش آنها خمس ندارد، هر چند قیمت آنها افزایش یافته باشد، مگر اینكه نگهداری آن به قصد تجارت و زیاد شدن قیمت باشد.
س 860: اداره بیمه مبلغی را بابت هزینه درمان به من بدهكار است و مقرر شده كه در همین روزها به من پرداخت شود، آیا به این مبلغ خمس تعلق می گیرد؟
خمس ندارد.
س 861: آیا به پولی كه از حقوق ماهیانه ام برای خرید لوازم ازدواج در آینده، پس انداز می كنم، خمس تعلق می گیرد؟
اگر عین پولی را كه بابت حقوق ماهیانه می گیرید، پس انداز می كنید، باید سر سال خمس آن پرداخت شود، مگر آنكه بخواهید در خلال دو سه ماه آینده صرف خرید لوازم ضروری ازدواج نمائید و با پرداخت خمس آن نتوانید باقیمانده لوازم مورد حاجت را تهیه كنید.
س 862: در كتاب «تحریر الوسیله» آمده است كه مهریه زن خمس ندارد و فرقی بین مهریه مدت دار و بدون مدت گذاشته نشده است، امیدواریم آن را توضیح فرمائید.
در عدم وجوب خمس مهریه فرقی بین مهریه مدت دار و بدون مدت و بین پول نقد و كالا وجود ندارد.
س 863: دولت در ایام عید به كارمندان خود اجناسی را به عنوان عیدی داده كه مقداری از آن تا سر سال باقی مانده است. با توجه به اینكه عیدی كارمندان خمس ندارد، ولی چون ما در برابر این اجناس مقداری پول پرداخت كرده ایم، لذا آنچه به ما داده می شود هدیه به معنای دقیق آن نیست، بلكه با قیمت كمتری در برابر عوض داده شده است، آیا خمس آن مقدار از كالا كه در برابر آن پول پرداخت شده، باید داده شود؟ یا اینكه باید قیمت واقعی آن در بازار آزاد محاسبه و خمس آن پرداخت شود؟ و یا چون عیدی است، هیچگونه خمسی ندارد؟
در فرض مذكور نظر به اینكه قسمتی از اجناس در واقع از سوی دولت مجانی به كارمند داده می شود و در برابر قسمتی پول دریافت می كنند، فلذا از كالای باقیمانده به نسبت مقداری كه پول در برابر آن پرداخت نموده اید، واجب است كه خمس عین اجناس باقیمانده یا قیمت فعلی آن را بپردازید.
س 864: شخصی فوت نموده و هنگام حیات، خمسی را كه بر ذمه اش بوده در دفتر خود یادداشت كرده و تصمیم به پرداخت آن داشته است، در حال حاضر بعد از فوت وی همه افراد خانواده او به استثنای یكی از دخترانش از پرداخت خمس خودداری كرده و در تركه متوفّی برای مخارج خود و میت و غیر آن، تصرف می كنند، خواهشمندیم نظر خود را در رابطه با مسائل زیر بیان فرمائید:
1 - تصرف در اموال منقول و غیرمنقول متوفّی توسط داماد یا یكی از ورّاث او، چه حكمی دارد؟
2 - غذا خوردن داماد یا یكی از ورثه در خانه او چه حكمی دارد؟
3 - تصرفات قبلی این افراد در اموال میت و غذا خوردن آنها در خانه متوفّی چه حكمی دارد؟
اگر میّت وصیت كند كه مقداری از دارائی او به عنوان خمس پرداخت شود یا ورثه یقین پیدا كنند كه وی مقداری خمس بدهكار است، تا وصیت میت و یا خمسی را كه بر عهده دارد از ما ترك او ادا نكنند، نمی توانند در تركه او تصرف نمایند، و تصرفات آنان قبل از عمل به وصیت وی یا پرداخت دین او، نسبت به مقدار وصیت یادین در حكم غصب است و نسبت به تصرفات قبلی نیز ضامن هستند.
--------------------------------------------------------------------------------
قرض، حقوق ماهیانه، بیمه، و بازنشستگی
س 865: آیا بر كارمندانی كه گاهی مقداری مال از مخارج سالانه آنها زیاد می آید، با توجه به اینكه بدهی های نقدی و قسطی دارند، خمس واجب است؟
اگر بدهی بر اثر قرض كردن در طول سال برای مخارج همان سال یا خرید بعضی از مایحتاج سال به صورت نسیه باشد، در صورتی كه بخواهد دین خود را از منافع همان سال ادا نماید، مقدار دین از باقیمانده درآمد آن سال استثنا می شود، و در غیر این صورت، تمام درآمد باقیمانده خمس دارد.
س 866: آیا قرضی كه برای حج تمتع گرفته می شود باید خمس آن داده شده باشد و بعد از پرداخت خمس، باقیمانده آن برای مخارج حج پرداخت شود؟
مالی كه قرض گرفته می شود، خمس ندارد.
س 867: من در خلال پنج سال مبلغی را به بنیاد مسكن جهت گرفتن زمینی به امید تأمین مسكن پرداخت كردم، ولی تاكنون تصمیمی برای واگذاری زمین گرفته نشده است، لذا تصمیم دارم، آن مبالغ را از بنیاد مسكن باز پس بگیرم، با توجه به اینكه قسمتی از آن را قرض گرفته ام و قسمتی را هم از فروش فرش خانه ام و باقیمانده آن را هم از حقوق همسرم كه معلّم است، تهیه كرده ام، امیدوارم به دو سؤال ذیل پاسخ فرمائید.
1 - اگر بتوانم مبلغ مزبور را پس بگیرم و آن را فقط برای تهیه مسكن (زمین یا خانه) مصرف كنم، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
2 - چه مقدار خمس به آن تعلق می گیرد؟
در فرض مرقوم كه پول از راه هدیه یا قرض یا فروش لوازم زندگی تهیه شده، خمس آن واجب نیست.
س 868: چند سال پیش از بانك وام گرفته و آن را به مدت یك سال به حساب بانكی ام واریز كردم، و بدون آنكه موفق به استفاده از آن وام شوم، هر ماه قسط آن را می پردازم، آیا به این وام، خمس تعلق می گیرد؟
خمس آن مقدار از وام مزبور كه اقساط آن را تا سر سال خمسی از منفعت كسب خود پرداخت كرده اید، واجب است.
س 869: اینجانب مبالغی به خاطر ساختمان منزل بدهكار هستم و این بدهكاری تا دوازده سال طول خواهد كشید، خواهشمندم مرا در رابطه با موضوع خمس راهنمائی فرمائید كه آیا این بدهی از درآمد سال استثناء می شود؟
اقساط بدهی ساخت مسكن و مانند آن را هر چند می توان از درآمد كسب همان سال پرداخت نمود، ولی در صورت عدم پرداخت، از در آمد آن سال استثنا نمی شود، بلكه به باقیمانده درآمد سر سال خمسی، خمس تعلق می گیرد.
س 870: كتابهایی كه دانشجو از مال پدر خود یا از وامی كه دانشگاه به دانشجویان می دهد، می خرد و منبع درآمدی هم ندارد، آیا خمس دارد؟ در صورتی كه بداند پدر خمس پول كتابها را نداده، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
كتابهایی كه با پول وام و یا با پولی كه پدر به او بخشیده، خریده شده است، خمس ندارد مگر آنكه یقین داشته باشد كه عین پولی كه پدر به او بخشیده، متعلق خمس است كه در این صورت پرداخت خمس آن واجب است.
س 871: اگر شخصی مبلغی را قرض بگیرد و نتواند آن را قبل از آن سال ادا كند، آیا پرداخت خمس آن بر عهده قرض دهنده است یا قرض گیرنده؟
بر قرض گیرنده خمس مال قرضی واجب نیست، ولی قرض دهنده اگر مال قرضی را از درآمد سالیانه كارش و قبل از پرداخت خمس آن قرض داده است، در صورتی كه بتواند تا آخر سال قرضش را از بدهكار بگیرد، واجب است كه هنگام رسیدن سال خمسی اش خمس آن را بپردازد، و اگر نتواند قرض خود را تإ؛ه ه پایان سال بگیرد، فعلا پرداخت خمس آن واجب نیست، لیكن هر وقت آن را وصول كرد باید خمس آن را بدهد.
س 872: افراد بازنشسته كه همچنان حقوق ماهیانه دریافت می كنند، آیا باید خمس حقوقی را كه در طول سال دریافت می كنند، بپردازند؟
مبالغی كه از حقوق زمان اشتغال كسر نموده اند و پس از بازنشستگی، ماهانه می پردازند، درصورتی كه از مخارج سال اضافه بیاید، پرداخت خمس آن واجب است.
س 873: اسیرانی كه به پدر و مادر آنان از طرف جمهوری اسلامی در طول مدت اسارت، حقوق ماهیانه پرداخت شده و در بانك پس انداز گشته است، آیا با توجه به اینكه آقایان اسراء اگر دسترسی به آن پول داشتند، آن را مصرف می كردند، به مال مزبور خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
پول مذكور خمس ندارد.
س 874: من به شخصی مبلغی پول بدهكارم، اگر سر سال برسد وطلبكار قرض خود را مطالبه نكند و مقداری از درآمد سالانه كه با آن می توانم قرض خود را ادا كنم، نزد من موجود باشد، آیا این بدهی از درآمد سالانه استثناء می شود یا خیر؟
بدهی اعم از اینكه بر اثر قرض گرفتن باشد و یا بر اثر خرید نسیه لوازم خانگی، اگر به خاطر تأمین مخارج سالانه زندگی همان سال درآمد باشد اگر بخواهد پرداخت نماید، از درآمد سال كسر می شود، ولی اگر برای بدهی های سالهای قبل باشد، هر چند مصرف در آمد سالانه برای پرداخت آن جایز است، ولی اگر تا پایان سال پرداخت نشود از درآمد سالانه استثنا نمی شود.
س 875: آیا خمس بر كسی كه مالی در حساب سالانه اش باقی مانده، و در حالی سال خمسی اش رسیده كه بدهكار است، با توجه به اینكه چند سال برای پرداخت قرضش فرصت دارد، واجب است؟
بدهی پرداخت نشده چه بدون مدت باشد و چه مدت دار، از درآمد سالانه استثنا نمی شود، مگر این كه برای تأمین هزینه های سال درآمد باشد كه از درآمد آن سال مقداری را كه می خواهد صرف بدهی خود كند، استثنا می شود و به معادل آن از درآمد سالانه، خمس تعلق نمی گیرد.
س 876: آیا به مالی كه شركت های بیمه بر اساس قرارداد برای جبران خسارت به بیمه شده پرداخت می كنند، خمس تعلق می گیرد؟
پولی كه شركتهای بیمه به فرد بیمه شده پرداخت می كنند، خمس ندارد.
س 877: در سال گذشته مبلغی را قرض گرفته و با آن زمینی خریدم به این امید كه افزایش قیمت پیدا كند و بعد از فروش آن و خانه مسكونی فعلی ام، مشكل مسكن خود را در آینده حل كنم، اكنون سال خمسی من فرا رسیده، سؤال من این است كه آیا می توانم آن بدهی را از منفعت كسب سال گذشته ام كه خمس به آن تعلق گرفته، استثنا كنم یا خیر؟
با فرض این كه قرض مزبور جهت خرید زمین برای فروش آن در آینده بوده است، از منفعت كسب سالی كه در آن قرض گرفته اید، استثناء نمی شود، و پرداخت خمس درآمد سالانه كسب كه از مخارج آن سال زیاد آمده، واجب است.
س 878: من از بانك مقداری وام گرفتم كه وقت پرداخت آن بعد از تاریخ سال خمسی ام فرا می رسد و می ترسم كه اگر آن مبلغ را امسال نپردازم، سال آینده قادر به ادای آن نباشم، تكلیف من هنگام رسیدن سال خمسی ام در رابطه با پرداخت خمس چیست؟
اگر درآمد سال را پیش از پایان آن در پرداخت قرض خود مصرف كنید و قرض هم برای افزایش سرمایه نباشد، خمس ندارد، ولی اگر قرض برای افزایش سرمایه باشد و یا قصد پس انداز درآمد سالانه را داشته باشید، پرداخت خمس آن بر شما واجب است.
س 879: معمول است كه برای اجاره خانه مقداری پولِ پیش پرداخت می كنند، اگر این پول از منابع كسب باشد، و چند سال در نزد صاحب خانه بماند آیا پس از دریافت بلافاصله باید خمس آن پرداخت شود و در صورتی كه بخواهد با همان پول در جای دیگر منزل اجاره كند، چطور؟
مادامی كه به این پول برای اجاره منزل نیاز دارد خمس ندارد.
--------------------------------------------------------------------------------
فروش خانه، وسائل نقلیه و زمین
س 880: آیا به خانه ای كه قبلا با مالی كه خمس آن داده نشده، ساخته شده، خمس تعلق می گیرد؟ بر فرض وجوب پرداخت خمس، آیا خمس بر اساس قیمت فعلی محاسبه می شود یا قیمت زمان ساخت آن؟
اگر خانه از درآمد بین سال برای زندگی و سكونت ساخته شده و پس از سكونت در آن به فروش رفته است، پول فروش آن خمس ندارد، ولی اگر از درآمدی كه سال بر آن گذشته، ساخته شده است، خمس پولی كه در ساخت آن هزینه شده، باید پرداخت شود.
س 881: مدتی قبل آپارتمان مسكونی خود را فروختم. این معامله هم زمان با رسیدن سال خمسی من بود و چون خود را موظف به ادای حقوق شرعی می دانم، بر اثر شرایط خاص زندگی ام در این رابطه با مشكل مواجه شده ام، امیدوارم مرا در این رابطه راهنمائی فرمائید.
اگر خانه مسكونی فروخته شده را با پولی كه خمس نداشته و یا با درآمد بین سال خریده اید، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.
س 882: خانه نیمه سازی در یكی از شهرها دارم كه به علت سكونت در ساختمان های دولتی نیازی به آن ندارم، لذا قصد دارم آن را فروخته و با پول آن ماشینی برای استفاده شخصی بخرم، آیا به پول آن خمس تعلق می گیرد؟
اگر خانه مزبور را از درآمدسالانه و در بین سال به قصدسكونت در آن ساخته یا خریده اید، و در همان سال آن را فروخته اید پول فروش آن اگر درهمان سال فروش در مؤونه زندگی مصرف شود، خمس ندارد، و همچنین اگر بعد از سكونت در آن، درسال بعد آن را فروخته باشید، پول فروش آن خمس ندارد.
س 883: تعدادی درب پروفیلی برای خانه مسكونی ام خریداری كردم، ولی بعد از دو سال به علت عدم تمایل به استفاده، آنها را فروخته و پولش را به حساب شركت آلومینیوم واریز كردم تا به جای دربهای قبلی، به همان قیمت برای من دربهای آلومینیومی بسازد، آیا به آن پول خمس تعلق می گیرد؟
در فرض مرقوم، پول فروش آن خمس ندارد.
س 884: مبلغ صد هزار تومان به مؤسسه ای پرداخت نمودم تا در آینده زمین مسكونی به من تحویل دهد و الآن یك سال از آن می گذرد و از طرفی قسمتی از آن پول مال خودم است و قسمت دیگر را قرض كرده و مقداری از قرض را هم پرداخته ام، آیا به آن خمس تعلق می گیرد؟ مقدار آن چقدر است؟
اگر گرفتن زمین برای ساخت مسكن مورد نیاز متوقف بر پیش پرداخت مقداری از پول آن باشد، مبلغ پرداخت شده خمس ندارد، حتی اگر از درآمد كسب شما باشد.
س 885: اگر شخصی خانه خود را فروخته و پول آن را برای استفاده از سود آن در بانك بگذارد و سپس سال خمسی اش فرا برسد، چه حكمی دارد؟ و اگر این پول را برای خرید خانه ، پس انداز نماید، چه حكمی دارد؟
اگر خانه را از درآمد سالانه شغلی و در اثنای همان سال برای سكونت و به حساب مخارج سالانه، ساخته یا خریده و بعد آن را فروخته باشد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.
س 886: آیا به اموالی كه به تدریج برای خرید خانه یا سایر مایحتاج زندگی پس انداز می شود، خمس تعلق می گیرد؟
اگر خرید مایحتاج زندگی برحسب وضع مالی شخص متوقف بر پس انداز درآمد سال باشد، و بنا دارد پس اندازها را در آینده نزدیك مثلا دو سه ماه دیگر، صرف خرید مایحتاج زندگی نماید، خمس ندارد.
س 887: چند سال پیش ماشینی خریدم كه در حال حاضر فروش آن به چندین برابر قیمت ممكن است، با توجه به اینكه پول خرید آن، مخمس نبوده است، و در صورت فروش و گرفتن قیمت فعلی آن، می خواهم خانه ای برای سكونت بخرم، آیا به مجرد دریافت پول، همه آن خمس دارد یا فقط به پولی كه با آن ماشین را خریده ام، خمس تعلق می گیرد و مقدار باقیمانده كه همان مقدار افزایش قیمت ماشین است، جزء درآمد سال فروش ماشین محسوب می شود كه اگر تا پایان سال فروش در مخارج زندگی مصرف نشود، خمس به آن تعلّق می گیرد؟
اگر ماشین جزء مؤونه شما باشدو آن را از درآمدبین سال جهت استفاده شخصی زندگی خریده باشید، پول فروش آن خمس ندارد. ولی اگر ماشین را برای كار كردن خریده اید، در صورتی كه با مال قرضی یا نسیه خریده باشید، فقط خمس مالی كه برای ادای دین صرف كرده اید، واجب است، و اگر آن را با عین درآمدی كه خمس به آن تعلق گرفته ولی پرداخت نشده، خریده اید، باید خمس تمام پول فروش آن را بپردازید.
س 888: من مالك خانه بسیار محقری هستم، و به عللی تصمیم به خرید خانه دیگری گرفتم، ولی به علت بدهی مجبور به فروش ماشینی كه از آن استفاده می كردم و گرفتن مبلغی وام از بانك استان و صندوق قرض الحسنه شهرمان شدم تا بتوانم پول خانه را بپردازم، با توجه به اینكه ماشین را قبل از تاریخ سال خمسی ام فروخته و پول آن را برای پرداخت مقداری از بدهی هایم مصرف كرده ام، آیا به پول حاصل از فروش ماشین خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
در فرض سؤال، پول حاصل از فروش ماشین خمس ندارد.
س 889: خانه، ماشین و لوازم مورد نیاز انسان یا خانواده او كه از درآمد سال خریده شده است، اگر در اثر ضرورت و یا به منظور تبدیل به جنس بهتر فروخته شود، از جهت خمس چه حكمی دارد؟
پول حاصل از فروش چیزی كه از مؤونه بوده، خمس ندارد.
س 890: اگر خانه یا ماشین یا غیر آنها از احتیاجات زندگی با پولی كه خمس آن پرداخت شده، جهت استفاده شخصی نه به قصد استفاده از آنها برای فروش یا تجارت خریداری شده و سپس به علتی فروخته شود، آیا به اضافه قیمت آنها كه بر اثر افزایش قیمت بازار بوده، خمس تعلق می گیرد؟
سود حاصل از افزایش قیمت در فرض سؤال، خمس ندارد.
--------------------------------------------------------------------------------
گنج، غنیمت و مال حلال مخلوط به حرام
س 891: نظر حضرتعالی درباره گنجی كه افراد در زمینی كه مالك آن هستند، پیدا می كنند، چیست؟
میزان در این گونه امور مقررات نظام جمهوری اسلامی است.
س 892: اگر مقداری سكه نقره كه تاریخ آن به حدود صد سال پیش بر می گردد، از زیر خاك ساختمان ملكی شخصی پیدا شود، آیا این سكه ها متعلق به مالك فعلی آن ساختمان مانند وارث قانونی یا خریدار است یا خیر؟
حكم گنج را دارد كه قبلا بیان شد.
س 893: شبهه زیر برای ما مطرح شده است:
با توجه به اینكه خمس معادن استخراج شده در این زمان نیز واجب است، زیرا وجوب خمس معادن نزد فقهای گرانقدر از احكام مسلم است، حكم معادنی كه دولت آن را استخراج می كند با التفات به اینكه مجرد اقدام دولت به انفاق آن میان مسلمانان بلاد اسلامی مانع از وجوب خمس نیست چیست؟ زیرا استخراج معادن یا توسط حكومت بالاصالة صورت می گیرد و آن را به مصرف ملت می رساند، در این حالت دولت مانند شخصی است كه اقدام به استخراج معادن نموده و سپس آنها را به شخص دیگری می بخشد یا هدیه می دهد و یا بر او تصدق می كند، در هر صورت اطلاق ادله خمس شامل این فرض نیز می شود زیرا دلیلی بر تقیید وجود ندارد، و یا اینكه حكومت به وكالت از ملت، معادن را استخراج می كند كه در این صورت در واقع استخراج كننده خود ملت است، در این فرض پرداخت خمس بر موكل واجب است، و یا اینكه حكومت با ولایت بر ملت، معادن را استخراج می نماید كه در این حالت استخراج كننده یا خود ولی است یا اینكه مانند نیابت است كه بر اساس آن در واقع مولیّ علیه استخراج كننده است، به هر حال دلیلی بر خروج معادن از عمومات خمس نداریم، همانگونه كه خود معدن اگر به حد نصاب برسد، متعلق خمس است و مثل سایر درآمدهای شغلی نیست كه با مصرف كردن یا هبه آن، جزء مؤونه سال محسوب گردد و از وجوب خمس استثنا شود، نظر حضرتعالی درباره این مسأله مهم چیست؟
از شرائط وجوب خمس در معادن این است كه شخص یا اشخاصی با مشاركت با یكدیگر آن را استخراج كنند، مشروط بر اینكه سهم هر یك به حد نصاب برسد و آنچه استخراج شده، ملك آنها شود، و معادنی كه دولت استخراج می كند، نظر به اینكه ملك خاص شخص یا اشخاص نیست، بلكه ملك جهت است لذا شرط وجوب خمس را دارا نیست و در نتیجه جائی برای وجوب خمس بر دولت و حكومت باقی نمی ماند، و این استثنائی بر وجوب خمس در معدن نیست. بله، معادنی كه توسط شخص خاصی یا با مشاركت اشخاص با یكدیگر استخراج می شود، خمس در آن واجب است، مشروط بر اینكه آنچه آن شخص استخراج كرده و یا سهم هر یك از اشخاصی كه با مشاركت با یكدیگر اقدام به استخراج كرده اند، بعد از كم كردن هزینه های استخراج و تصفیه، به مقدار بیست دینار طلا یا دویست درهم نقره یا معادل قیمت یكی از آن دو باشد.
س 894: اگر مال حرامی با مال انسان مخلوط شود، آن مال چه حكمی دارد و چگونه حلال می شود و در صورت علم به حرمت یا عدم علم به آن وظیفه انسان چیست؟
اگر یقین به وجود مال حرام در اموالش دارد، ولی مقدار دقیق آن را نمی داند و صاحب آن را هم نمی شناسد، راه حلال كردن آنها این است كه خمس آن را بپردازد، ولی اگر شك در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چیزی بر عهده او نیست.
س 895: قبل از رسیدن سر سال خمسی ام، مبلغی پول به شخصی قرض دادم، آن فرد قصد داشت آن پول را به كار بیندازد و سود آن بین ما بالمناصفه تقسیم شود، با توجه به اینكه آن مال در حال حاضر در دست من نیست و خمس آن را هم نپرداخته ام، نظر حضرتعالی در این باره چیست؟
اگر آن مال را قرض داده اید و سر سال خمسی قابل وصول نیست، فعلا خمس آن بر شما واجب نیست، بلكه هنگامی واجب می شود كه آن را دریافت كنید، ولی در این صورت شما حقی در سود حاصل از كار قرض گیرنده ندارید، و اگر چیزی از او مطالبه نمائید، ربا و حرام است، و اگر آن مال را به عنوان سرمایه مضاربه به او داده اید، بر اساس قرارداد، در سود آن شریك هستید و واجب است كه خمس سرمایه را بپردازید.
س 896: من در بانك كار می كنم، برای شروع به كار از روی اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانك به ودیعه گذاشتم، این مبلغ به اسم خودم و در یك حساب بلند مدت است كه هر ماه سود آن به من پرداخت می شود، آیا پرداخت خمس این مال كه درحساب بانكی گذاشته شده واجب است؟ قابل ذكر است كه این پول به مدت چهار سال است كه در بانك گذاشته شده است.
اگر پس گرفتن این مبلغ در حال حاضر ممكن نیست تا آن را پس نگرفته اید، خمس آن واجب نیست. ولی سود سالانه آن در زائد بر مؤونه سال خمس دارد.
س 897: روشی برای سپرده گذاری اموال در بانك ها وجود دارد كه براساس آن هیچگاه پول به دست استفاده كننده نمی رسد، ولی به حساب او در بانك طبق شماره معینی واریز می شود، آیا به این اموال خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
اگر مالی را كه نزد بانك به ودیعه گذاشته اید از منافع كسب شما باشد و هنگام رسیدن سال خمسی گرفتن آن مبلغ از بانك برای شما ممكن باشد، واجب است خمس آن در سر سال خمسی، پرداخت شود.
س 898: آیا خمس مالی كه مستأجر به عنوان رهن به مؤجر می دهد، بر عهده مستأجر است یا مؤجر؟
اگر از منفعت كسب مستأجر باشد، بر او واجب است كه بعد از گرفتن آن از مؤجر، خمس آن را بپردازد، مگر آنكه برای اجاره در جای دیگر به آن نیاز داشته باشد كه در این صورت پس از رفع نیاز، باید خمس آن را بپردازد، و خمس آن بر عهده مؤجر كه آن مال را به عنوان قرض می گیرد، واجب نیست.
س 899: حقوق ماهیانه كارمندان كه پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخیر افتاده، آیا هنگام دریافت، جزء درآمدهای همان سال (سال دریافت) محسوب می شود و محاسبه خمس آن در سر سال خمسی واجب است یا اینكه به این مال اصلا خمس تعلق نمی گیرد؟
حقوق معوقه از درآمدهای سال دریافت آن محسوب می شود و در مقدار زائد بر مخارج آن سال، خمس واجب است.
--------------------------------------------------------------------------------
مؤونه
س 900: شخصی دارای كتابخانه ای شخصی است كه مدتی از آن كتابها استفاده می نموده است، فعلا چند سال است كه از آن استفاده نمی كند، ولی احتمال می دهد كه در آینده از آن بهره ببرد، آیا در مدتی كه از كتابها استفاده نمی كند، به آن خمس تعلّق می گیرد؟ و آیا در تعلّق خمس، فرقی بین اینكه خودش خریده باشد یا پدرش، وجود دارد؟
اگر كتابها در زمان خرید آن مورد نیاز او برای مراجعه و مطالعه بوده و مقدار آن هم مناسب شأن عرفی او باشد، خمس ندارد، حتی اگر پس از سال اول از آن استفاده نكند. همچنین اگر كتابها به او ارث رسیده و یا از طرف پدر و مادر و یا دیگران به او هدیه شده باشد، خمس به آن تعلّق نمی گیرد.
س 901: آیا به طلائی كه شوهر برای همسرش می خرد، خمس تعلّق می گیرد؟
اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن او باشد، از مؤونه سال محسوب می شود و خمس ندارد.
س 902: آیا به پولی كه برای خرید كتاب از نمایشگاه بین المللی كتاب در تهران قبل از تحویل آن پرداخت شده، ولی هنوز كتابها ارسال نشده است، خمس تعلّق می گیرد؟
اگر كتابهای مزبور، مورد نیاز و به مقدار متناسب با شأن عرفی شخص بوده و تهیه آن متوقف بر پیش پرداخت قیمت آن باشد، خمس ندارد.
س 903: اگر فردی زمین دومی كه مناسب شأن او و مورد نیاز جهت ساختمان مسكن برای عائله اوست داشته باشد، ولی در طول سال خمسی قدرت ساخت آن را ندارد و یا در یك سال نمی تواند آن را تكمیل كند، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟
در عدم وجوب خمس، در زمینی كه برای ساخت مسكن بدان نیاز دارد، فرقی بین اینكه یك قطعه باشد یا چند قطعه، و یا یك مسكن باشد یا چند مسكن، وجود ندارد، بلكه ملاك، صدق عنوان نیاز به آن به مقتضای موقعیت و شأن عرفی وی و همچنین وضع مالی او برای ساخت تدریجی آن است.
س 904: یك سرویس ظروف منزل وجود دارد، آیا استفاده از بعضی از آنها برای عدم تعلّق خمس به آن كافی است؟
معیار عدم تعلّق خمس به لوازم منزل، صدق عنوان نیاز به آن مطابق با شأن عرفی مناسب با انسان است، هرچند در طول سال از آن استفاده نشود.
س 905: اگر فرش و ظرفها اتفاقا در طول سال مورد استفاده قرار نگیرد، ولی برای استفاده میهمان به آنها نیاز باشد، آیا خمس در آنها واجب است؟
در فرض سؤال خمس در آنها واجب نیست.
س 906: با توجه به فتوای امام خمینی «قدس سره» در مسأله جهیزیه عروس كه دختر هنگام ازدواج به خانه شوهر می برد، اگر در منطقه ای رسم براین باشد كه خانواده داماد اقدام به تهیه و تأمین اثاثیه و لوازم خانه كنند و به مرور زمان و به تدریج به تهیه آن لوازم بپردازند و سال بر آنها بگذرد، چه حكمی دارد؟
اگر تهیه اساس و لوازم زندگی برای آینده، عرفا جزء مؤونه محسوب شود، خمس ندارد.
س 907: آیا استفاده از یك جلد از دوره كتابی كه از چندین جلد تشكیل شده (مانند وسائل الشیعه) باعث ساقط شدن خمس تمام آن دوره می شود یا اینكه باید از هر جلد كتاب یك صفحه خوانده شود؟
اگر مجموع آن دوره مورد نیاز باشد و یا خرید جلدی كه به آن احتیاج است متوقف بر خرید دوره كامل آن باشد، خمس ندارد، در غیر این صورت باید خمس مجلّداتی كه الآن مورد نیاز نیست، پرداخت شود، و مجرد خواندن یك صفحه از هر جلد كتاب، برای ساقط شدن خمس كافی نیست.
س 908: داروهایی كه از درآمد وسط سال خریده شده و پول آن توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می شود، اگر بدون فاسد شدن تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس به آن تعلّق می گیرد یا خیر؟
اگر خرید داروها جهت استفاده از آن در مواقع نیاز باشد و در معرض احتیاج هم باشد، خمس ندارد.
س 909: شخصی خانه ای برای سكونت ندارد و برای خرید مسكن یا تهیه مایحتاج زندگی، مالی را پس انداز كرده است، آیا این مبلغ خمس دارد؟
مال پس انداز شده از منفعت كسب اگر برای تأمین هزینه های زندگی باشد، سر سال خمسی، خمس دارد مگر این كه پس انداز برای تهیّه لوازم ضروری زندگی و یا تأمین هزینه های لازم باشد كه در این صورت اگر بعد از سال خمسی در آینده نزدیك (مثلا دو سه ماه پس از سال خمسی) در راه های مذكور مصرف شود، خمس ندارد.
س 910: همسر من قالی می بافد كه سرمایه آن متعلّق به خود ماست و برای تهیه آن قرض گرفته ایم، در حال حاضر قسمتی از فرش بافته شده است و از آنجا كه سال خمسی من به پایان رسیده، آیا پس از تمام شدن فرش و فروش آن برای تهیه احتیاجات خانه، به مقدار بافته شده خمس تعلق می گیرد یا خیر؟ سرمایه ما از جهت خمس چه وضعیتی دارد؟
پس از استثنای سرمایه كه قرض است از قیمت فروش قالی، باقیمانده جزء سود سال فروش محسوب می شود، بنابراین اگر در سالی كه بافت قالی تمام و فروخته شده، در مخارج زندگی مصرف شود، خمس ندارد.
س 911: تمام دارائی من ساختمان سه طبقه ای است كه هر طبقه آن دو اتاق دارد. در یك طبقه من زندگی می كنم و در دو طبقه دیگر فرزندانم سكونت دارند، آیا به این خانه در حال حیات من خمس تعلّق می گیرد یا اینكه بعد از وفات من خمس دارد تا به ورثه ام وصیت كنم كه بعد از مردنم خمس آن را بپردازند؟
ساختمان مورد سؤال خمس ندارد، البته كسی كه حساب سال نداشته است باید به نحوی مصالحه نماید.
س 912: خمس لوازم منزل چگونه محاسبه می شود؟
لوازمی كه با استفاده از آنها عین آن باقی می ماند مثل فرش و غیر آن، خمس ندارد. ولی از نیازهای مصرفی روزمره مانند برنج و روغن و غیر آنها، آنچه اضافه بیاید و تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس دارد.
س 913: شخصی خانه ملكی برای سكونت ندارد، لذا زمینی خریده تا در آن خانه ای برای خودش بسازد، ولی چون پول كافی برای ساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آیا خمس آن واجب است؟ بر فرض وجوب، آیا خمس پول خرید را باید بپردازد یا قیمت فعلی زمین را؟
اگر زمین را از منفعت كسب سال، برای ساخت مسكن مورد نیاز، خریده باشد، خمس ندارد.
س 914: در سؤال قبلی، اگر آن شخص شروع به ساختن خانه كند، ولی قبل از اتمام آن، سال خمسی برسد، آیا خمس آنچه در مصالح ساختمان مصرف كرده، واجب است؟
در فرض سؤال، خمس ندارد.
س 915: اگر شخصی برای آینده فرزندانش، با اینكه خودش در طبقه اول زندگی می كند، اقدام به ساختن طبقه دوم كند، آیا با وجود عدم نیاز به آن تا چند سال دیگر پرداخت خمس آنچه در آن خرج كرده، واجب است؟
اگر ساختن طبقه دوم برای آینده فرزندانش در حال حاضر از مخارج مناسب با شأن عرفی وی محسوب شود، آنچه به مصرف رسانده است، خمس ندارد و در صورتی كه این چنین نباشد و در حال حاضر هم، نه خودش و نه فرزندانش به آن نیاز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است.
س 916: شما می فرمایید آنچه از مخارج سال محسوب می شود، خمس ندارد، پس شخصی كه خانه ای برای سكونت ندارد، ولی مالك قطعه زمینی است كه یك سال یا بیشتر بر آن گذشته و او نمی تواند آن را بسازد، پس چرا این از مخارج او محسوب نمی شود؟ امیدواریم توضیح بفرمایید.
اگر زمین را برای ساخت مسكن مورد نیاز، در آن، از درآمد بین سال خریده باشد، جزء مخارج كنونی وی محسوب می شود و خمس آن واجب نیست، ولی اگر آن را از درآمد سال به قصد فروش و مصرف پول آن برای ساخت خانه خریده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
س 917: سر سال خمسی من اول شهریور است، معمولا امتحانات دانشگاهها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار می شود و بعد از شش ماه، اجرت اضافه كاری ما در ایام امتحانات پرداخت می شود، خواهشمندم توضیح فرمایید كه اگر اجرت كاری را كه قبل از پایان سال خمسی انجام داده ام، بعد از پایان سال دریافت كنم، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
حقوق معوّقه جزئی از درآمدهای سال دریافت آن محسوب می شود نه سال اضافه كاری، و اگر در هزینه های سال دریافت مصرف شود، خمس ندارد.
س 918: گاهی لوازم منزل مثل یخچال به قیمتی كمتر از قیمت بازار به ما فروخته می شود، این لوازم در آینده یعنی پس از ازدواج مورد نیاز ماست، با توجه به اینكه بعد از ازدواج باید آنها را به چند برابر قیمت فعلی تهیه كنیم، آیا به آنها كه در حال حاضر بدون استفاده در خانه مانده است، خمس تعلق می گیرد؟
اگر آنها را با منفعت كسب سال برای استفاده در آینده خریده اید و در سال خرید مورد نیاز شما نبوده، باید خمس قیمت عادلانه آن را در سر سال خمسی بپردازید، مگر آنكه به علت عدم توانایی از تهیه یك باره آن هنگام نیاز، ناگزیر از تهیه تدریجی و نگهداری آن برای زمان احتیاج باشید، و مقدار آن هم به اندازه شأن عرفی شما باشد، كه در این صورت جزء مؤونه محسوب می شود و خمس ندارد.
س 919: مبالغی را كه انسان برای امور خیریه مانند كمك به مدارس، آسیب دیدگان از سیل و ملت فلسطین و بوسنی، انفاق می كند، آیا از مؤونه سال محسوب می شود و خمس ندارد؟
این چنین انفاقها از مخارج سال انفاق محسوب می شود و خمس ندارد.
س 920: مبلغی را در سال گذشته برای خرید فرش پس انداز كردیم و در اواخر آن سال به چند فرش فروشی برای خرید آن مراجعه نمودیم تا اینكه قرار شد یكی از آنان فرش مناسب با ذوق و سلیقه ما را فراهم كند، این كار تا ماه دوم سال جدید طول كشید، با توجه به اینكه سر سال خمسی من ابتدای سال هجری شمسی است، آیا به آن مبلغ خمس تعلق می گیرد؟
مبلغ مذكور و فرش تهیه شده در فرض سؤال خمس ندارد.
س 921: تعدادی از اشخاص اقدام به تأسیس مدرسه خصوصی (غیرانتفاعی) كرده اند و بعد از استفاده از سرمایه كمی كه اعضا داشتند، هیئت مؤسسّ تصمیم گرفت برای تأمین مخارج آن از بانك وام بگیرد و همچنین مقرر نمود كه برای تكمیل سرمایه و پرداخت اقساط بانك، هریك از اعضا مبلغی را به طور ماهیانه بپردازد. این مؤسسه هنوز به مرحله سوددهی نرسیده است، آیا به مبلغی كه اعضا ماهیانه می پردازند، خمس تعلق می گیرد؟ آیا مجموع سرمایه كه همان قیمت مؤسسه است، خمس دارد؟
بر هر یك از اعضا واجب است خمس سهم ماهانه خود را كه به عنوان سرمایه شركت می پردازند، و همچنین خمس آنچه را كه در ابتدا به عنوان سهم مشاركت در تأسیس مدرسه داده اند، پرداخت نمایند، و پس از آنكه هر یك از اعضا خمس سهم خود از سرمایه شركت را پرداخت نمود، دیگر مجموع سرمایه دوباره خمس ندارد.
س 922: جایی كه در آن كار می كنم، چند سال است مبلغی به من بدهكار است كه تاكنون آن را نپرداخته است، آیا به این مبلغ به مجرّد دریافت آن خمس تعلق می گیرد یا اینكه باید یك سال بر آن بگذرد؟
مبالغی كه طلب دارید اگر بابت اجرت كار باشد و سر سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزء درآمد سالِ دریافت آن محسوب می شود، كه اگر در همان سالِ دریافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد.
س 923: آیا ملاك عدم وجوب خمس در مؤونه استفاده از آن در طول سال است یا اینكه نیاز به آن در طی سال كافی است، هر چند موردی برای استفاده از آن پیش نیاید؟
ملاك در امثال لباس و فرش و مانند آن از چیزهایی كه هنگام استفاده، عین آنها باقی می ماند، نیاز به آنها است. ولی معیار در احتیاجات مصرفی روزانه زندگی مانند برنج و روغن و غیره، مصرف است كه هر چه از مصرف سالانه آنها زیاد بیاید، خمس دارد.
س 924: شخصی برای آسایش و رفع نیازهای خانواده اش اقدام به خرید ماشینی با مال غیر مخمّس و سودی كه در وسط سال به دست آمده، نموده است، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ در صورتی كه ماشین را برای انجام امور مربوط به كارش و یا به هر دو منظور خریده باشد، چه حكمی دارد؟
ماشین اگر برای انجام امور مربوط به كار و كسب او باشد، حكم ابزار كار را در وجوب خمس دارد، ولی اگر برای رفع نیازهای زندگی و جزء احتیاجات مناسب با شأن عرفی او باشد، خمس ندارد. البته اگر به پول خرید آن خمس تعلق گرفته باید پرداخت شود.
--------------------------------------------------------------------------------
دست گردان، مصالحه و مخلوط شدن خمس با غیر آن
س 925: افرادی هستند كه خمس بر آنها واجب است، ولی تاكنون آن را نپرداخته اند و در حال حاضر هم توانایی پرداخت آن را ندارند و یا بر آنها بسیار دشوار است، حكم آنان در این باره چیست؟
مجرد عدم توانائی یا دشواری پرداخت خمس موجب برائت ذمه و سقوط تكلیف نیست، بلكه ادای آن تا حد امكان واجب است، چنین افرادی می توانند با دست گردانِ مبالغ بدهی خود با ولیّ امر خمس یا وكیل او، آن را به تدریج برحسب استطاعت خودشان از جهت مقدار و زمان بپردازند.
س 926: خانه ای دارم كه دارای وام قسطبندی شده است و مالك محلی تجاری هستم كه در آن كاسبی می كنم و برای عمل به وظیفه شرعی ام، سال خمسی برای خود تعیین كرده ام، امیدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت خمس آن خانه معاف كنید. ولی توان پرداخت خمس محل تجاری را به صورت قسطی دارم؟
خانه مسكونی شما در فرض سؤال كه نسیه خریداری شده خمس ندارد، ولی پرداخت خمس محل تجاری تان واجب است، هرچند به تدریج بعد از دست گردان با یكی از وكلای مجاز ما باشد.
س 927: شخصی در خارج به سر می برد كه خمس اموالش را نمی پرداخته است و خانه ای با مال غیر مخمّس خریده كه در حال حاضر مال كافی برای ادای خمس آن ندارد، ولی هرسال مقداری بیشتر از خمس به جای خمسی كه بدهكار است می پردازد، آیا این كار او صحیح است یا خیر؟
در فرض سؤال باید خمسی را كه برعهده دارد، دست گردان كند تا بعدا آن را به تدریج بپردازد، و در مورد آنچه تا به حال پرداخته، به یكی از وكلای ما مراجعه نماید.
س 928: شخصی چندین سال است كه خمس درآمد سالانه خود را نمی پرداخته، و فعلا نمی داند چه مقدار بدهی از این بابت دارد، او در حال حاضر چگونه می تواند خود را از خمس بری الذمّه نماید؟
واجب است تمام اموالی را كه خمس به آنها تعلق گرفته، حساب كند و خمس آنها را بپردازد، و در موارد مشكوك باید با ولیّ امر خمس یا وكیل او مصالحه نماید.
س 929: من جوانی هستم كه با خانواده ام زندگی می كنم، پدرم خمس و زكاتش را نمی پردازد، حتی خانه ای را با مال ربوی ساخته است و حرام بودن غذائی كه در خانه می خورم، آشكار است. با توجه به اینكه نمی توانم از خانواده ام جدا شوم، امیدوارم تكلیف مرا در این باره بیان فرمائید؟
بر فرض كه یقین داشته باشید كه اموال پدرتان مخلوط با رباست و یا او خمس و زكات خود رإ؛ئئ نمی پردازد، لازمه اش یقین به حرمت چیزی كه او مصرف می كند و یا اموال وی كه شما در آن تصرف می كنید، نیست، و تا یقین به حرمت این اموال پیدا نكرده اید، استفاده از آن برای شما اشكال ندارد. البته، اگر یقین به حرام بودن آنچه از اموال او مصرف می كنید، داشته باشید، استفاده از آن برای شما جایز نیست مگر آنكه جدایی از خانواده و قطع رابطه با آنان برای شما، حرجی باشد كه در این صورت استفاده از اموال مخلوط به حرام آنان اشكال ندارد، ولی ضامن خمس، زكات و مال دیگران كه در اموال مورد مصرف شما وجود دارد، هستید.
س 930: من اطمینان دارم كه پدرم خمس و زكاتش را نمی پردازد، و وقتی به او تذكر می دهم، در پاسخ می گوید كه ما مستحق هستیم و خمس و زكاتی بر ما واجب نیست، حكم این مسأله چیست؟
اگر پدرتان مالی كه خمس و زكات به آن تعلق بگیرد، نداشته باشد، خمس و زكات بر او واجب نیست و تحقیق در این زمینه بر شما لازم نیست.
س 931: ما با اشخاصی معامله می كنیم كه خمس نمی دهند و حساب سال هم ندارند، با آنان خرید و فروش داریم و به دیدن آنان رفته و با آنان غذا می خوریم، این مسأله چه حكمی دارد؟
اگر یقین به وجود خمس در اموالی دارید كه از طریق خرید و فروش از آنان گرفته اید و یا هنگام رفتن نزد آنان، مصرف می كنید، معامله در مقدار خمس موجود در اموالی كه از طریق خرید و فروش از آنان می گیرید، فضولی است و احتیاج به اجازه ولیّ امر خمس یا وكیل او دارد، و تصرف در اموال ایشان برای شما جایز نیست مگر اینكه ترك معاشرت و خودداری از خوردن غذای آنان و تصرف در اموالشان برای شما حرجی باشد كه در این صورت تصرف جایز است، ولی ضامن خمس اموالی كه در آنها تصرف می كنید، هستید.
س 932: اگر شخصی مالی را كه خمس آن داده نشده، به مسجد ببخشد، آیا گرفتن آن مال از او جایز است؟
اگر یقین به وجود خمس در آن مال دارند، گرفتن آن جایز نیست و در صورت دریافت آن، باید نسبت به خمس آن، به ولی امر خمس یا وكیل او مراجعه نمایند.
س 933: معاشرت با مسلمانانی كه به امور دینی بخصوص نماز و خمس پایبند نیستند، چه حكمی دارد؟ آیا غذاخوردن در خانه های آنان اشكال دارد؟ در صورت اشكال داشتن، كسی كه چندین بار این كار را انجام داده، چه حكمی دارد؟
اگر معاشرت با آنان مستلزم تأیید ایشان در عدم التزام به امور دینی نباشد، اشكال ندارد، مگر آنكه ترك معاشرت با آنان مؤثر در اهتمام ایشان به امور دینی باشد كه در این صورت واجب است كه معاشرت به طور موقت از باب نهی از منكر ترك شود، ولی استفاده از اموال آنان از قبیل غذا و مانند آن، تا یقین به تعلق خمس به آن نداشته باشید، اشكال ندارد.
س 934: یكی از دوستانم مرا زیاد به صرف غذا دعوت می كند، به تازگی متوجه شده ام كه شوهر او خمس نمی دهد، آیا خوردن غذای كسی كه خمس نمی دهد، برای من جایز است؟
تا علم به تعلّق خمس به غذایی كه در اختیار شما قرار داده می شود، ندارید، خوردن آن اشكال ندارد.
س 935: فردی برای اولین بار می خواهد خمس اموالش را حساب كند، خانه مسكونی كه نمی داند با چه مالی آن را خریده، چه حكمی دارد؟ در صورتی كه بداند آن را با مالی كه چند سال پس انداز شده، خریده است، حكم آن چیست؟
خانه مسكونی یا سایر لوازم زندگی را اگر احتمال می دهد كه با مالی كه شرعا متعلّق خمس نبوده (مانند ارث یا هبه) خریده باشد چیزی از بابت خمس آن بر او نیست، ولی اگر یقین دارد كه آن را با درآمد كسب خود خریده است، لیكن نمی داند كه آیا درآمد كسب را در بین سال صرف خرید آن كرده است یا پس از پایان سال و پیش از پرداخت خمس درآمد، باید با یكی از وكلای ما مصالحه نماید و اگر یقین دارد خانه را از درآمد كسبی كه چند سال پس انداز كرده است پیش از پرداخت خمس آن خریده است، باید خمس آن درآمد پس انداز شده را بپردازد.
س 936: عالمی در یكی از شهرها مبلغی را به عنوان خمس دریافت كرده، ولی برای او انتقال عین آن مال به شما یا دفترتان مشكل است، آیا می تواند آن را از طریق بانك حواله كند؟ با توجه به اینكه مالی كه از بانك گرفته می شود عین مالی كه در آن شهر به بانك پرداخت شده، نیست؟
تحویل خمس و سایر حقوق شرعی از طریق بانك اشكال ندارد.
س 937: اگر زمینی را با مال غیر مخمّس بخرم، آیا نماز خواندن در آن زمین جایز است یإ؛ؤؤ خیر؟
اگر زمین با عین مال غیر مخمّس خریده شده باشد، معامله به مقدار خمس، فضولی است و متوقف بر اجازه ولیّ امر خمس است و تا آن را اجازه و تنفیذ نكند، نماز خواندن در آن جایز نیست.
س 938: اگر مشتری بداند كه به عین مالی كه خریده، خمس تعلّق گرفته و فروشنده آن را نپرداخته است، آیا تصرف در آن كالا برای او جایز است؟
با فرض وجود خمس در كالا، معامله به مقدار خمس فضولی و متوقف بر اجازه ولیّ امر خمس است.
س 939: اگر صاحب مغازه ای نداند كه مشتری كه با او معامله می كند، خمس مالش را پرداخته است یا خیر، آیا دادن خمس آن اموال بر او واجب است؟
تا زمانی كه علم به وجود خمس در پولی كه مشتری به او می پردازد، نداشته باشد، چیزی برعهده او نیست و وظیفه ای هم نسبت به فحص ندارد.
س 940: اگر مثلا چهار نفر با هم صد هزار تومان به عنوان شراكت برای به كارگیری در یك كار تولیدی سرمایه گذاری كنند و یكی از آنها خمس ندهد، آیا شراكت با او صحیح است یا خیر؟ و آیا دیگر شریكان می توانند مال فردی را كه خمس نمی دهد به عنوان قرض الحسنه گرفته و به كار بیاندازند؟ و به طور كلی اگر چند نفر با هم شریك باشند، آیا بر هر كدام از آنها واجب است خمس درآمد خود را به طور مستقل بپردازد یا اینكه خمس باید از صندوق مشترك پرداخت شود؟
شراكت با شخصی كه به سرمایه اش خمس تعلق گرفته ولی آن را نپرداخته است، به مقدار خمس مال او فضولی است كه باید نسبت به آن به ولیّ امر مراجعه شود، و اگر بعضی از شركاء خمس سهم خود در سرمایه را نداده باشند، تصرف در سرمایه مشترك جایز نیست، و هنگامی كه شركاء سود حاصل از سرمایه مشترك را دریافت می كنند، هركدام از آنان مكلّف هستند خمس مازاد بر مؤونه از سهم خود را سر سال خمسی بپردازند.
س 941: اگر شركای من حساب سال خمسی نداشته باشند، تكلیف من چیست؟
بر هریك از شركاء واجب است كه حقوق شرعی سهام خود را بپردازند تا تصرفات آنان در مال مشترك حلال باشد، و اگر بقیه شریكها آن را پرداخت نمی كنند و انحلال شركت و جداشدن از آنان برای شما ضرری یا حرجی باشد، مجاز هستید به شراكت خود با آنان ادامه دهید.
--------------------------------------------------------------------------------
سرمایه
س 942: شركتی از برادران فرهنگی به نام شركت تعاونی فرهنگیان چندین سال است كه تأسیس گردیده و سرمایه آن از همان ابتدا از سهم تعدادی از فرهنگیان تشكیل شده بود كه هریك صد تومان پرداختند، در ابتدا سرمایه شركت كم بود، ولی در حال حاضر با افزایش تعداد اعضاء، سرمایه آن بالغ بر هجده میلیون تومان به اضافه ماشینهای شركت است. سود آن بین سهامداران به نسبت سهمشان تقسیم می شود، و هریك از آنان براحتی می تواند سهم خود را دریافت نموده و با شركت تسویه حساب نماید. تاكنون خمس سرمایه و سود آن پرداخت نشده است، آیا با توجه به موقعیت من به عنوان رئیس هیئت اداری شركت، جایز است كه اگر خمسی به حساب شركت تعلق بگیرد، اقدام به پرداخت آن كنم؟ آیا رضایت سهامداران در این باره شرط است؟
پرداخت خمس سرمایه شركت و سود حاصل از آن، تكلیف هریك از اعضا نسبت به سهم خود از مجموع دارائی شركت است، و انجام این كار توسط مسئول هیئت اداری آن، متوقف بر كسب اجازه و وكالت از سهامداران شركت است.
س 943: تعدادی از افراد تصمیم به ایجاد صندوق قرض الحسنه بین خود گرفته اند تا هنگام نیاز به یكدیگر قرض الحسنه بدهند. هر عضو علاوه بر مبلغی كه در ابتدای تشكیل پرداخته، بایستی هرماه برای افزایش موجودی صندوق مبلغی را بپردازد، امیدواریم لطف فرموده چگونگی پرداخت خمس هر عضو را بیان فرمائید و در صورتی كه سرمایه صندوق به طور دائمی به عنوان قرض در دست اعضا باشد، ادای خمس آن چگونه خواهد بود؟
اگر هر یك از افراد سهامدار سهم شراكت خود را از منفعت كسب یا از حقوق خود بعد از پایان سال خمسی پرداخته باشد، واجب است خمس آن را بپردازد. ولی اگر آن را در بین سال داده است، در صورتی كه دریافت آن برای او در پایان سال خمسی وی ممكن باشد، باید خمس آن را در پایان سال بدهد، و در غیر این صورت تا آن را از صندوق دریافت نكرده، پرداخت خمس آن بر او واجب نیست.
س 944: آیا صندوق قرض الحسنه شخصیت حقوقی مستقلی دارد؟ اگر داشته باشد، آیا به سود حاصل، خمس تعلّق می گیرد؟ اگر شخصیت حقوقی مستقلی نداشته باشد، كیفیت پرداخت خمس آن چگونه است؟
اگر سرمایه صندوق ملك شخصی اشخاص به نحو اشتراك باشد، سود حاصل از آن، نسبت به سهم هریك از اعضا ملك شخصی او خواهد بود و باید خمس آن را در زائد برمؤونه سالش بپردازد. ولی اگر سرمایه صندوق ملك شخص یا اشخاص نباشد مثل اینكه از مال وقف عام و مانند آن باشد، سود حاصل از آن، خمس ندارد.
س 945: تعداد دوازده نفر از مؤمنین توافق كرده اند كه هریك از آنان هرماه مثلا بیست دینار در صندوقی بریزند، و در هر ماه یك نفر آن مبلغ را برداشته و به مصرف هزینه های شخصی خود برساند، كه بعد از دوازده ماه نوبت به آخرین نفر خواهد رسید، بدین معنی كه او آنچه را در این مدت پرداخته كه مقدار آن دویست و چهل دینار می شود، برمی دارد، آیا خمس بر او واجب است یا اینكه جزء مؤونه وی محسوب می شود؟ اگر این فرد سال خمسی معینی داشته باشد و مقداری از پولی كه دریافت شده، پس از پایان سال نزد او بماند، آیا جایز است برای این قسمت از آن مبلغ، سال خمسی معینی قرار دهد تا از لزوم پرداخت خمس آن رهائی یابد؟
آنچه را كه افراد به صندوق می پردازند، اگر از درآمد سالانه شان در بین سال باشد، هر آنچه را كه هر یك از افراد در نوبت خود از صندوق دریافت می نماید تا در مخارج سال صرف كند اگر مقداری از آن قرض از صندوق و مقداری معادل مبالغی باشد كه از منافع همان سال به صندوق پرداخته است، خمس ندارد، ولی اگر از منافع سال قبل باشد، باید خمس آنچه را كه از منافع سال قبل است، بپردازد، و اگر از منافع هر دو سال باشد، منفعت هرسالی حكم خاص خود را دارد، و چنانچه مبلغ دریافتی او از سهم خود كه از منافع سال به صندوق واریز نموده، زائد بر مخارج آن سال باشد، نمی تواند برای رهائی از خمس مقدار زائد، سال خمسی مستقلی برای آن قرار دهد، بلكه واجب است كه برای همه منافع سالانه خود یك سال خمسی قرار دهد و خمس مازاد بر مؤونه آن سال را بپردازد.
س 946: خانه ای را با پرداخت مبلغی به عنوان رهن اجاره كرده ام، آیا پس از گذشت یك سال به آن مبلغ خمس تعلق می گیرد؟
مبلغی را كه به مؤجر قرض داده اید، اگر از منعفت كسب باشد،تا مادامیكه به آن برای این منظور نیاز دارید پرداخت خمس آن واجب نیست، ولی بعدا هر وقت آن را دریافت نمودید، باید خمس آن را بپردازید.
س 947: ما برای انجام كارهای عمرانی احتیاج به هزینه زیادی داریم كه پرداخت یكباره آن برای ما مشكل است، لذا اقدام به تأسیس صندوقی برای عمران كرده ایم، و هر ماه مبلغی را در آن به ودیعه می گذاریم و بعد از آنكه مقداری جمع شد، آن را صرف كارهای عمرانی می كنیم، آیا به این مال پس انداز شده خمس تعلّق می گیرد؟
اگر مبالغ پرداخت شده از طرف هر شخص از در آمد سال او باشد و تا زمان مصرف آن در كارهای عمرانی تحت مالكیت او باقی بماند و آن شخص بتواند در پایان سال خمسی آن را از صندوق پس بگیرد، واجب است كه خمس آن را بپردازد.
س 948: چند سال قبل اقدام به محاسبه اموالم و تعیین سال خمسی برای خودم نمودم، در آن زمان نود و هشت رأس گوسفند كه خمس آنها داده شده بود و همچنین مقداری پول نقد و یك موتورسیكلت داشتم. چند سال است كه گوسفندان من براثر فروش تدریجی آنها كم شده، ولی پول نقدم زیاد شده است. در حال حاضر شصت رأس گوسفند و مقداری پول نقد دارم، آیا پرداخت خمس این پول بر من واجب است یا اینكه فقط باید خمس مقدار زیادی آن را بدهم؟
اگر مجموع قیمت گوسفندهای موجود با اموال نقدی كه دارید، بیشتر از مجموع قیمت نود و هشت رأس گوسفند با پول نقدی باشد كه قبلا خمس آن را پرداخت كرده اید، مقدار زائد خمس دارد.
س 949: فردی ملكی (خانه یا زمین) دارد كه خمس به آن تعلق گرفته است، آیا می تواند خمس آن را از درآمد سال بپردازد؟ یا اینكه واجب است اول خمس سود را بدهد و سپس خمس ملك را از سود مخمّس پرداخت كند؟
اگر بخواهد خمس آن را از درآمد سال بپردازد، واجب است كه خمس آن را هم بپردازد.
س 950: اموالی را از محل پولی كه بنیاد شهید ماهیانه به فرزندان صغیر شهدای عزیز می پردازد یا از محل سود كارخانه یا زمین زراعی كه ملك بعضی از شهدای عزیز جهت امرار معاش شان بوده، برای فرزندان شهدا پس انداز كرده ایم و گاهی مقداری از این اموال پس انداز شده برای تأمین نیازهای ضروری آنان مصرف می شود. خواهشمندیم بیان فرمائید كه آیا این سودها و حقوق پس انداز شده خمس دارد یا اینكه تا زمانی كه بزرگ نشده اند، خمس ندارد؟
آنچه به فرزندان عزیز شهدا از پدران آنان به ارث می رسد و یا توسط بنیاد شهید به آنان پرداخت می شود، خمس ندارد، ولی از سود حاصل از ارث یا هدیه ای كه بنیاد شهید به آنان می دهد، آن مقداری كه تا زمان رسیدن به بلوغ شرعی در ملك آنان باقی می ماند، بنابر احتیاط بر هریك از آنان واجب است كه بعد از رسیدن به سن تكلیف، خمس سود آن را بپردازد.
س 951: آیا به مالی كه انسان برای تحصیل درآمد و انجام معاملات تجاری مصرف می كند، خمس تعلّق می گیرد یا خیر؟
آنچه را كه از در آمد سال برای به دست آوردن درآمد از كارهای تجاری و غیر آن مصرف می كند از قبیل هزینه های انبارداری، حمل و نقل، وزن كردن، واسطه معامله و مانند آن، از درآمد همان سال استثنا می شود و خمس ندارد.
س 952: آیا اصل سرمایه و سود آن خمس دارد؟
اگر انسان سرمایه را با كسب و كار (اعم از حقوق و غیره) به دست آورده باشد، خمس دارد، ولی سود حاصل از تجارت با آن هر مقدار كه صرف مؤونه زندگی می شود خمس ندارد، و اگر چیزی از آن از مخارج سال زیاد بیاید، خمس دارد.
س 953: اگر كسی طلای مسكوك داشته باشد و به حد نصاب هم برسد، آیا علاوه بر زكات، پرداخت خمس آن هم واجب است؟
اگر جزء منفعت كسب محسوب شود، حكم سایر درآمدهای كسب را در وجوب خمس دارد.
س 954: من و همسرم از كارمندان وزارت آموزش و پرورش هستیم، همسرم همیشه حقوق خود را به من هدیه می كند، و با مقداری پول در شركت كشاورزی كارمندان آموزش و پرورش كه عضو آن هستم، سهیم شده ام، ولی نمی دانم كه آن مبلغ از حقوق خودم بوده یا همسرم، با توجه به اینكه پولی كه از حقوق ماهیانه همسرم تا پایان سال خمسی ام پس انداز شده كمتر از پولی است كه او در طول سال می گیرد، آیا به مبلغ مذكور خمس تعلق می گیرد؟
آنچه از اموال پس انداز شده و از پولی كه بابت خرید سهم الشركه پرداخته اید كه مربوط به حقوق خودتان است، خمس دارد، و آن قسمت كه توسط همسرتان هدیه شده، خمس ندارد، و آنچه را هم كه شك دارید از حقوق خودتان است یا همسرتان، پرداخت خمس آن واجب نیست، اگر چه احوط پرداخت خمس و یا مصالحه آن است.
س 955: آیا به پولی كه به مدت دو سال به صورت قرض الحسنه در بانك بوده، خمس تعلق می گیرد؟
هر مقداری كه از منفعت كسب پس انداز می شود، یك بار به آن خمس تعلق می گیرد و پس انداز آن در بانك به صورت قرض الحسنه موجب سقوط خمس آن نمی شود. بله، قرضی كه نمی تواند آن را تا سر سال خمسی از قرض گیرنده پس بگیرد، تا آن را پس نگرفته، پرداخت خمس آن واجب نیست.
س 956: شخصی كه برخود یا خانواده تحت تكفل خود سخت می گیرد تا بتواند مقداری پس انداز نماید و یا مقداری قرض می كند تا بتواند مشكلات زندگی اش را حلّ كند، اگر مال پس انداز شده و یا مالی كه قرض گرفته، تا سر سال باقی بماند، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
سود پس انداز شده اگر برای صرف در احتیاجات زندگی باشد و در آینده نزدیك مثلا تا دو سه ماه بعد از پایان سال خمسی در همان مورد صرف شود، پرداخت خمس آن واجب نیست و خمس پولی كه قرض كرده است، برعهده قرض گیرنده نیست، ولی اگر از درآمد سال خود قسطهای آن را بپردازد و عین مالی كه قرض گرفته هنگام رسیدن سال خمسی نزد او باقی باشد، واجب است كه خمس آن را به میزان اقساطی كه پرداخت نموده، بپردازد.
س 957: دو سال است قطعه زمینی را برای ساخت خانه خریده ام، اگر از مخارج روزمره پولی را برای ساختن خانه در آن پس انداز كنم، زیرا در حال حاضر مستأجر هستم، آیا در پایان سال به آن خمس تعلق می گیرد؟
اگر عین مال از در آمد سال را قبل از رسیدن سال خمسی به مصالح ساختمانی مورد نیاز تبدیل كنید، و یا آنكه پول پس انداز شده از درآمد سال را می خواهید تا چند ماه پس از پایان سال خمسی صرف ساختمان مسكن خود نمائید، خمس ندارد.
س 958: من تصمیم به ازدواج گرفته ام، و برای كسب درآمد، قسمتی از سرمایه خود را به دانشگاه سپرده ام، آیا مصالحه در رابطه با خمس آن امكان دارد؟
اگر مال مذكور از منفعت كسب شما باشد، با گذشت سال خمسی، پرداخت خمس آن واجب است و خمسِ قطعی قابل مصالحه نیست.
س 959: سازمان حج در سال گذشته اقدام به خرید همه اثاثیه و لوازم مورد نیاز كاروان حج كه ملك اینجانب بود، كرد، من پول لوازم فروخته شده ام را كه دویست و چهارده هزار تومان بود، در تابستان امسال دریافت كردم، علاوه بر آن، مبلغ هشتاد هزار تومان در سال گذشته گرفته ام، با توجه به اینكه سال خمسی برای خود تعیین كرده ام و هر سال خمس زائد بر مؤونه را می پردازم، و با توجه به اینكه اثاثیه و لوازم مذكور مورد نیاز من در ایام عهده داری مدیریت كاروان حج جهت اداره حجّاج بوده است، و در وقت فروش آن ترقی قیمت نسبت به قیمت خرید آن داشته است، آیا پرداخت خمس پول فروش آن یا خمس تفاوت قیمت آن در حال حاضر واجب است؟
اگر لوازم را با مال مخمس خریده باشید، پول فروش آن خمس ندارد، در غیر این صورت، پرداخت خمس آن واجب است.
س 960: من صاحب مغازه ای هستم كه هر سال پول نقد و جنس های خود را محاسبه می كنم و چون بعضی از كالاها تا آخر سال خمسی فروخته نمی شود، آیا پرداخت خمس آن در آخر سال و قبل از فروش واجب است یا اینكه باید بعد از فروش، خمس آنها پرداخت شود؟ اگر خمس كالا را بدهم و سپس آن را بفروشم، چگونه باید در سال آینده محاسبه كنم؟ و اگر آن را به فروش نرسانم و قیمت آن تغییر كند، چه حكمی دارد؟
كالائی كه تا سر سال فروخته نشده و مشتری برای خرید آن پیدا نشده است، در حال حاضر پرداخت خمس افزایش قیمت آن واجب نیست بلكه سود حاصل از فروش آن در آینده از سود سال فروش محسوب می شود، ولی كالائی كه افزایش قیمت پیدا كرده و كسی هست كه در طول سال آن را بخرد، ولی شما برای اینكه سود بیشتری ببرید، آن را تا پایان سال نفروخته اید، باید با رسیدن سال خمسی، خمس افزایش قیمت آن را بپردازید، و در این صورت آن كالا به قیمتی كه در سر سال خمسی ارزیابی شده و خمس افزایش قیمت آن پرداخت شده، در سال آینده استثناء می شود.
س 961: سه برادر، خانه سه طبقه ای خریداری نموده و در یك طبقه ساكن شده و دو طبقه دیگر را اجاره، داده اند. آیا به دو طبقه مورد اجاره خمس تعلق می گیرد یا خیر؟ و آیا جزء مؤونه آنها محسوب می شود؟
اگر خانه را از محل درآمد سالانه شان برای سكونت تهیه نموده اند و فعلا به خاطر نیاز به مخارج زندگی اجاره داده اند، به آن خمس تعلق نمی گیرد، ولی اگر بعضی طبقات آن را به قصد اجاره دادن ساخته یا تهیه كرده اند تا اجاره آن را صرف هزینه های زندگی كنند، آن مقدار از خانه حكم سرمایه را دارد، كه خمس دارد.
س 962: شخصی مالك مقداری گندم بوده كه خمس آن را پرداخت نموده و هنگام برداشت محصول جدید، همان گندم مخمس را مصرف می كرده و به جای آن گندم جدید می گذاشته و چندین سال به همین ترتیب عمل نموده است، آیا به گندمی كه به جای گندم مصرف شده می گذاشته، خمس تعلق می گیرد؟ و در صورت تعلق خمس، آیا همه آن خمس دارد؟
گندمی را كه خمس آن را پرداخته، اگر مصرف كند، نمی تواند معادل آن از گندم جدید را از خمس استثنا كند. بنابراین آنچه را كه از گندم جدید مصرف مؤونه سال خود كرده، خمس ندارد، و آنچه كه از آن تا سر سال خمسی باقی مانده، خمس دارد.
س 963: من به توفیق خداوند هر سال خمس اموالم را می پردازم، ولی در طی سالهائی كه اقدام به محاسبه خمس اموالم كرده ام، همیشه در حساب آنها شك داشته ام، این شك چه حكمی دارد؟ آیا واجب است امسال همه اموال نقد خود را حساب كنم یا اینكه به شك در این مسأله اعتنا نمی شود؟
اگر در صحت حساب خمس منفعت كسب سالهای گذشته شك داشته باشید، به آن اعتنا نمی شود و پرداخت مجدد خمس بر شما واجب نیست. ولی اگر در منفعت كسب شك داشته باشید كه آیا جزء منفعت كسب سالهای قبل است كه خمس آن پرداخت شده، یا جزء منفعت كسب امسال است كه خمس آن داده نشده، بر شما واجب است كه احتیاطا خمس آن را بپردازید، مگر اینكه احراز كنید كه خمس آن را قبلا پرداخته اید.
س 964: اگر مثلا فرشی را با مال مخمس به قیمت ده هزار تومان بخرم و بعد از مدتی آن را به پانزده هزار تومان بفروشم، آیا پنج هزار تومان اضافه بر مال مخمس، جزء منعفت كسب محسوب می شود و خمس به آن تعلق می گیرد؟
اگر آن را به قصد فروش خریده اید، آن مقداری كه بیشتر از قیمت خرید است، جزء منفعت كسب محسوب می شود و در زائد بر مؤونه سال، خمس واجب است.
س 965: آیا كسی كه برای هر یك از درآمدهای خود سال خمس جداگانه ای قرارداده، جایز است خمس سودی را كه سر سال خمسی آن رسیده، از سودهای دیگری كه سال بر آنها نگذشته است، بپردازد؟ در صورتی كه بداند این درآمدها به طور كامل تا پایان سال باقی می مانند و چیزی از آنها صرف مؤونه نمی شود، چه حكمی دارد؟
هرگاه بخواهد خمس منفعت یك كسب را از درآمد كسب دیگر بپردازد، باید خمس مبلغ پرداختی را نیز بپردازد و درآمدهائی كه چیزی از آن به مصرف هزینه های زندگی نمی رسد، مخیر است بین اینكه خمس آن را هنگام حصول آن بپردازد یا تا رسیدن سال خمسی، صبر كند.
س 966: شخصی مالك ساختمان دو طبقه ای است، و خودش در طبقه بالا سكونت دارد و طبقه پایین را به شخص دیگری داده است و به علت بدهكاری مبلغی از او قرض گرفته بدون اینكه اجاره ای بگیرد، آیا به این مبلغ خمس تعلق می گیرد؟
واگذاری استفاده مجانی از خانه به كسی به خاطر اینكه مالی از او قرض گرفته است، وجه شرعی ندارد، و به هر حال مالی كه قرض گرفته است، خمس ندارد.
س 967: مكانی را برای معاینه پزشكی بیماران از اداره اوقاف و متولی وقف به مبلغ معینی در هر ماه اجاره كرده ام و مبلغی پول هم به عنوان پذیره از من گرفته اند، با توجه به اینكه در حال حاضر این پول از ملك من خارج شده و هیچگاه مالك آن نخواهم شد، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
اگر پرداخت این مبلغ در حكم قیمت انتقال سرقفلی باشد و از منفعت كسب باشد، واجب است كه خمس آن پرداخت شود.
س 968: شخصی برای احیای زمین موات جهت كاشت درختان میوه به امید استفاده از حاصل آن اقدام به حفر چاه عمیق نموده است، با توجه به اینكه این درختان بعد از چند سال دیگر ثمر می دهند و هزینه زیادی هم دارند، این شخص مبلغی بیش از یك میلیون تومان صرف آن نموده است. وی تاكنون حساب سال نداشته، ولی در حال حاضر كه تصمیم گرفته برای ادای خمس، اموالش را حساب كند، می بیند كه قیمت چاه و زمین و باغ بر اثر تورم، معادل چندین برابر هزینه اولیه شده است، بنابراین اگر مكلّف به پرداخت خمس قیمت فعلی آنها شود، توانائی آن را ندارد و اگر مكلّف به دادن خمس از عین زمین و باغ و غیر آن شود، در مضیقه و سختی می افتد، زیرا خود را به زحمت انداخته و به امید استفاده از ثمرات آن برای تأمین مخارج زندگی خود و خانواده اش متحمل هزینه ها و مشكلاتی شده است، تكلیف او نسبت به خمس اموالش چیست؟ چگونه خمس خود را حساب كند تا به راحتی بتواند آن را بپردازد؟
زمین مواتی را كه به قصد تبدیل آن به باغ میوه احیاء نمود، بعد از كم كردن مخارج احیای آن، خمس دارد، و مخیر است كه خمس زمین را از عین آن بدهد و یا از قیمت فعلی آن. و همچنین چاه، لوله آب، پمپ آب، نهالها و كاشت و پرورش آن و مانند آن، به قیمت عادلانه فعلی خمس دارد، و اگر پرداخت یكباره خمس برای او مقدور نیست، می تواند بعد از دستگردان با یكی از وكلای ما، آن را به تدریج و به نحوی كه برایش از لحاظ مقدار و مدت ممكن است، بپردازد.
س 969: شخصی حساب سال برای خمس نداشته و اكنون تصمیم گرفته است كه حساب سال داشته باشد، وی كه از ابتدای ازدواج تا به حال بدهكار بوده است، خمس خود را چگونه محاسبه كند؟
اگر از گذشته تا به حال درآمدی بیشتر از مخارج زندگی نداشته، نسبت به گذشته چیزی بر عهده او نیست.
س 970: منافع و محصولات زمین و اموال موقوفه، از جهت خمس و زكات چه حكمی دارد؟
اعیان موقوفه مطلقا خمس ندارد، حتی اگر وقف خاص باشد، ثمره و نماء آن هم مطلقا خمس ندارد، و به نماء وقف عام قبل از قبض توسط موقوف علیه زكات تعلق نمی گیرد، ولی بعد از قبض، پرداخت زكات آنچه از نماء وقف كه قبض شده، در صورتی كه واجد شرائط وجوب زكات باشد، واجب است، و در نماء وقف خاص هم اگر سهم هر یك از موقوف علیه به حد نصاب برسد، زكات واجب است.
س 971: آیا سهم سادات «كثر هم الله تعالی» و سهم امام «علیه السلام» به منفعت كسب كودكان تعلق می گیرد؟
بنابر احتیاط بر آنان واجب است كه بعد از رسیدن به سن بلوغ خمس منفعت كسب خود را كه قبل از بلوغ به دست آورده اند و تا زمان بلوغ بر ملك ایشان باقی مانده است، بپردازند.
س 972: آیا به ابزاری كه در كار و كسب استفاده می شود، خمس تعلق می گیرد؟
ابزار و آلات كسب، حكم سرمایه را دارد كه اگر از درآمد كسب تهیه شود، خمس دارد.
س 973: چند سال قبل مبلغی را جهت ثبت نام برای رفتن به حج به بانك واریز كردیم، ولی تاكنون موفق به تشرف نشده ایم و نمی دانیم كه آیا خمس آن را پرداخته ایم یا خیر، آیا در حال حاضر پرداخت خمس آن واجب است؟ آیا پولی كه برای ثبت نام حج پرداخته می شود و چند سال بر آن می گذرد، خمس دارد یا خیر؟
مبلغی كه برای ثبت نام حج پرداخت می شود، اگر به عنوان قیمت یا اجرت سفر حج بر اساس قرارداد منعقده با سازمان حج و زیارت باشد و از منفعت كسب همان سال شما باشد، و ثبت نام كننده با آن ولو پس از چند سال به حج برود، خمس ندارد.
س 974: كارمندانی كه سر سال خمسی آنها در پایان ماه اسفند است و حقوق خود را پنج روز زودتر از سر سال خمسی می گیرند تا در ماه اول سال جدید مصرف كنند، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
اگر حقوقی را كه قبل از پایان سال دریافت می كنند تا آخر سال خمسی در مؤونه مصرف نكنند، پرداخت خمس آن واجب است.
س 975: بسیاری از دانشجویان برای حل مشكلات غیرقابل پیش بینی خود در هزینه های زندگی صرفه جوئی می كنند و در نتیجه مبلغ قابل توجهی از كمك هزینه تحصیلی كه به آنها پرداخت می گردد، جمع می شود، سؤال این است كه با توجه به این كه این مبلغ از طریق صرفه جوئی در پولی كه وزارت آموزش عالی به آنها می پردازد، جمع می شود، آیا به آن خمس تعلق می گیرد؟
كمك هزینه تحصیلی خمس ندارد.